स्वतंत्रता

जिद्दू कृष्णमूर्ति के दर्शन का एक प्रमुख विचार स्वतंत्रता है। उनके दृष्टिकोण में राजनीतिक या सामाजिक स्वतंत्रता से बढ़कर मन की आंतरिक स्वतंत्रता सबसे महत्वपूर्ण है।

विचारों से स्वतंत्रता

हमारे विचार, विश्वास, पूर्वधारणाएँ, भय, पसंद-नापसंद—सब समय के साथ बने हुए हैं। कृष्णमूर्ति के अनुसार हम इन्हीं विचारों की कैद में जीते हैं। जब इंसान इन विचारों से मुक्त होता है, तभी वह वास्तविकता को जैसे है वैसे देख और समझ सकता है।

ज्ञान से स्वतंत्रता

हमारा अर्जित ज्ञान एक सीमा तक हमें बाँध देता है। जब हम केवल ज्ञात बातों के आधार पर सोचते हैं, तो नई बातों को समझना मुश्किल हो जाता है। कल के ज्ञान से मुक्त होकर ही मन आज नई बात सीख सकता है।

भय से स्वतंत्रता

भय इंसान को अनेक कार्यों से रोक देता है—मृत्यु का भय, अस्वीकार किए जाने का भय, खो देने का भय। ये सब हमारी स्वतंत्रता छीन लेते हैं। कृष्णमूर्ति का कहना था कि भय का सामना करके और उसे समझकर ही उससे मुक्ति पाई जा सकती है।

अधिकार से स्वतंत्रता

चाहे वह अपना अधिकार हो या दूसरों का, उससे स्वतंत्र होना आवश्यक है। जब मन किसी और के अधीन होता है, तब व्यक्ति सही रूप से कार्य नहीं कर पाता।

कृष्णमूर्ति मानते थे कि सत्य, प्रेम और विवेक को खोजने के लिए मन का पूरी तरह स्वतंत्र होना ज़रूरी है। इस आंतरिक स्वतंत्रता को पाने के लिए वे लोगों को प्रेरित करते थे। उनका कहना था कि यह किसी विशेष मार्ग से या किसी गुरु का अनुसरण करके प्राप्त नहीं किया जा सकता, बल्कि केवल स्वयं को समझने के माध्यम से ही संभव है।

4 खुशी के हार्मोन और मानसिक स्वास्थ्य

जब ये चार हार्मोन ठीक से काम कर रहे हों तो मानसिक स्वास्थ्य बहुत अच्छा रहता है -

1. एंडोर्फिन → तनाव और दर्द कम करता है → उत्साह और खुशी प्रदान करता है।

2. डोपामाइन → प्रेरणा को जीवित रखता है → निराशा और बोरियत से राहत देता है।

3. सेरोटोनिन → मूड को स्थिर करता है → अवसाद और मूड स्विंग को रोकता है।

4. ऑक्सीटोसिन → निकटता और प्रेम प्रदान करता है → अकेलापन और सामाजिक चिंता को कम करता है।

क्या आपने कभी गौर किया है कि एक अच्छा वर्कआउट, एक आलिंगन, या एक छोटी सी जीत भी हमें कितनी जल्दी खुश कर सकती है? यह हमारे शरीर के "हैप्पी हार्मोन्स " का जादू है । ये प्राकृतिक रसायन हैं जो हमारे मन और भावनाओं को संतुलित करते हैं।

अब आइए इन चार महत्वपूर्ण हार्मोनों पर नजर डालें और जानें कि इन्हें रोजाना कैसे बढ़ाया जाए।

चार मुख्य खुशी के हार्मोन

1. एंडोर्फिन - व्यायाम और दर्द से राहत।

शारीरिक गतिविधि में भाग लेने से (दौड़ना, नृत्य करना, व्यायाम करना) एंडोर्फिन छोड़ देते है।

प्राकृतिक शामक की तरह कार्य करता है और "धावक की ऊंचाई" प्रदान करता है।

शारीरिक उत्तेजना = व्यायाम, हँसी।

2. डोपामाइन - उपलब्धि और पुरस्कार।

जब आप कुछ लक्ष्य प्राप्त कर लेते हैं और मान्यता प्राप्त कर लेते हैं तो डोपामाइन छोड़ देते हैं।

प्रेरणा, सीखने और आनंद से जुड़ा हुआ।

उपलब्धि की खुशी = पुरस्कार, प्रगति।

3. सेरोटोनिन - मनोदशा और कल्याण।

यह दूसरों की मदद करने, कृतज्ञता व्यक्त करने, ध्यान करने और सूर्यप्रकाश से बढ़ता है।

यह मूड को संतुलित करता है, अवसाद को कम करता है और आंतरिक शांति प्रदान करता है।

खुशी = मदद करना, कृतज्ञता, शांत मन।

4. ऑक्सीटोसिन - प्रेम और सामाजिक बंधन।

यह विश्वास, रिश्तों, आलिंगन, सौम्यता और प्रेम के माध्यम से सामने आता है ।

निकटता और सुरक्षा की अचानक भावना प्रदान करता है।

रिश्ता = प्रेम, मित्रता, करुणा।

मानसिक स्वास्थ्य नींद, भोजन, जीवन के अनुभवों और पर्यावरण पर निर्भर करता है। लेकिन ये चार हार्मोन एक खुश और स्थिर मन की नींव हैं।

खुशी के हार्मोन बढ़ाने के लिए दैनिक दिनचर्या

सुबह।

सूर्य का प्रकाश (15-20 मिनट) → सेरोटोनिन बढ़ाता है।

हल्का व्यायाम / योग → एंडोर्फिन जारी करता है।

एक छोटा लक्ष्य निर्धारित करें → डोपामाइन को सक्रिय करता है।

दोपहर

संतुलित आहार (प्रोटीन, फल, सरसों, दही) → सेरोटोनिन और डोपामाइन।

छोटा ब्रेक - टहलें, हंसें → एंडोर्फिन + ऑक्सीटोसिन।

कोई मदद करता है / आभार प्रकट करता है → सेरोटोनिन + ऑक्सीटोसिन।

शाम

दौड़ना / नृत्य करना / चलना → एंडोर्फिन।

छोटी उपलब्धियों का जश्न मनाएं → डोपामाइन।

प्रियजनों से जुड़ें → ऑक्सीटोसिन।

रात

ध्यान / कृतज्ञता लेखन → सेरोटोनिन।

स्क्रीन समय नियंत्रित करें → डोपामाइन नियंत्रण।

7–8 घंटे की नींद → सब कुछ स्वाभाविक रूप से बहाल हो जाता है।

पारंपरिक/आध्यात्मिक प्रथाएँ

प्राणायाम → सेरोटोनिन + एंडोर्फिन।

भक्ति / कीर्तन / मंत्र जप → ऑक्सीटोसिन + सेरोटोनिन।

सेवा → सेरोटोनिन + ऑक्सीटोसिन।

याद रखने का सरल सूत्र

व्यायाम + सूर्य का प्रकाश = एंडोर्फिन + सेरोटोनिन

छोटे लक्ष्य = डोपामाइन

प्यार + रिश्ता + मदद = ऑक्सीटोसिन + सेरोटोनिन

यदि आप प्रतिदिन इन चार खुशी के हार्मोनों को पोषित करते हैं, तो आपका मन सरल, शांत हो जाएगा, और तनाव से निपटने में अधिक सक्षम हो जाएगा।

4 സന്തോഷ ഹോർമോണുകളും മാനസികാരോഗ്യവും

മാനസികാരോഗ്യത്തിന് ഇവയുടെ പ്രാധാന്യം

ഈ നാല് ഹാപ്പി ഹോർമോണുകളും ശരിയായി പ്രവർത്തിക്കുമ്പോൾ മാനസിക ആരോഗ്യം നല്ലതായിരിക്കും.

എൻഡോർഫിൻ → മാനസിക സമ്മർദവും വേദനയും കുറയ്ക്കുന്നു → ഉത്സാഹം & സന്തോഷം നൽകുന്നു.

ഡോപാമിൻ → പ്രേരണ ജീവിച്ചിരിപ്പിക്കുന്നു → നിരാശയും വിരസതയും ഒഴിവാക്കുന്നു.

സെറോട്ടോണിൻ → മനോസ്ഥിതി സ്ഥിരപ്പെടുത്തുന്നു → വിഷാദവും മൂഡ് സ്വിങുകളും തടയുന്നു.

ഓക്സിറ്റോസിൻ → അടുപ്പവും സ്‌നേഹവും നൽകുന്നു → ഏകാന്തതയും സാമൂഹിക ഭയവും കുറയ്ക്കുന്നു.

ഒരു നല്ല വ്യായാമം, ഒരാൾക്കു നൽകുന്ന ഒരു ആലിംഗനം, അല്ലെങ്കിൽ ചെറിയൊരു വിജയം പോലും നമ്മെ എത്ര വേഗം സന്തോഷിപ്പിക്കുന്നുവെന്ന് ശ്രദ്ധിച്ചിട്ടുണ്ടോ? അതാണ് നമ്മുടെ ശരീരത്തിലെ “സന്തോഷ ഹോർമോണുകളുടെ” മായാജാലം. ഇവയാണ് നമ്മുടെ മനസിനെയും വികാരങ്ങളെയും സംതുലിതമാക്കുന്ന സ്വാഭാവിക രാസവസ്തുക്കൾ.

ഇപ്പോൾ നമുക്ക് ഇവയിൽ പ്രധാനപ്പെട്ട നാല് ഹോർമോണുകളെയും അവയെ എങ്ങനെ ദിനംപ്രതി വർദ്ധിപ്പിക്കാമെന്നതും നോക്കാം.

പ്രധാന നാല് സന്തോഷ ഹോർമോണുകൾ

1. എൻഡോർഫിൻ – വ്യായാമവും വേദനാശമനവും

• ശാരീരിക ചലനങ്ങളിൽ (ഓട്ടം, നൃത്തം, വർക്ക്‌ഔട്ട്) പുറത്തിറങ്ങുന്നു.

• സ്വാഭാവിക വേദനാശമനികൾ പോലെ പ്രവർത്തിച്ച് “റണ്ണേഴ്‌സ് ഹൈ” നൽകുന്നു.

 വ്യായാമം, ചിരി എന്നിവയിലൂടെ എൻഡോർഫിൻ റിലീസ് ആകുന്നു.

2. ഡോപാമിൻ – നേട്ടവും പ്രതിഫലവും

• നിങ്ങൾ ചില ലക്ഷ്യങ്ങൾ നേടുമ്പോൾ, അംഗീകാരം ലഭിക്കുമ്പോൾ പുറപ്പെടുന്നു.

• പ്രേരണ, പഠനം, ആനന്ദം എന്നിവയുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു.

• ജിവിതത്തിൽ പ്രതിഫലം, പുരോഗതി ഒക്കെ കിട്ടുമ്പോൾ dopamine release ആകുന്നു.

3. സെറോട്ടോണിൻ – മനോസ്ഥിതിയും ക്ഷേമവും

• മറ്റുള്ളവരെ സഹായിക്കൽ, നന്ദി പ്രകടനം, ധ്യാനം, സൂര്യപ്രകാശം എന്നിവയിൽ വർദ്ധിക്കുന്നു.

• മാനസികാവസ്ഥയെ സംതുലിതമാക്കുന്നു, വിഷാദം കുറയ്ക്കുന്നു, അന്തരിക ശാന്തി നൽകുന്നു.

സഹായിക്കുമ്പോൾ, നന്ദി, സമാധാനമുള്ള മനസ്സ് ഒക്കെ സെറോട്ടോണിൻ റിലീസ് ചെയ്യാൻ കാരണമാകുന്നു.

4. ഓക്സിറ്റോസിൻ – സ്‌നേഹവും സാമൂഹികബന്ധവും

• വിശ്വാസം, ബന്ധങ്ങൾ, ഹഗ്, സൗമ്യത, സ്‌നേഹം എന്നിവയിലൂടെ പുറപ്പെടുന്നു.

• പെട്ടെന്ന് അനുഭവപ്പെടുന്ന അടുപ്പവും സുരക്ഷിതത്വവും നൽകുന്നു.

സ്നേഹം, സൗഹൃദം, കരുണ ഒക്കെ ഉള്ളപ്പോൾ ഓക്സിറ്റോസിൻ റിലീസ് ചെയ്യുന്നു.

മാനസികാരോഗ്യം ഉറക്കം, ഭക്ഷണം, ജീവിതാനുഭവങ്ങൾ, പരിസ്ഥിതി എന്നിവയിലെയും ആശ്രയിച്ചിരിക്കുന്നു. പക്ഷേ ഈ നാല് ഹോർമോണുകൾ ആണ് സന്തോഷകരമായ, സ്ഥിരമായ മനസ്സിന്റെ അടിസ്ഥാനം.

സന്തോഷ ഹോർമോണുകൾ വർദ്ധിപ്പിക്കാൻ ഒരു ദിവസചര്യ

രാവില

സൂര്യപ്രകാശം (15–20 മിനിറ്റ്) → സെറോട്ടോണിൻ വർദ്ധിപ്പിക്കുന്നു.

വ്യായാമം / യോഗ → എൻഡോർഫിൻ പുറപ്പെടുന്നു.

ചെറിയൊരു ലക്ഷ്യം വെക്കുക → ഡോപാമിൻ സജീവമാക്കുന്നു.

ഉച്ച

സമതുലിത ഭക്ഷണം (പ്രോട്ടീൻ, പഴങ്ങൾ, കടുക്, തൈര്) → സെറോട്ടോണിൻ & ഡോപാമിൻ.

ചെറിയ ഇടവേള – നടക്കുക, ചിരിക്കുക → എൻഡോർഫിൻ + ഓക്സിറ്റോസിൻ.

ആരെയെങ്കിലും സഹായിക്കുക / നന്ദി പ്രകടനം → സെറോട്ടോണിൻ + ഓക്സിറ്റോസിൻ.

വൈകുന്നേരം

ഓട്ടം / ഡാൻസ് / നടത്ത് → എൻഡോർഫിൻ.

ചെറിയ നേട്ടങ്ങൾ ആഘോഷിക്കുക → ഡോപാമിൻ.

പ്രിയപ്പെട്ടവരുമായി ബന്ധപ്പെടുക → ഓക്സിറ്റോസിൻ.

രാത്രി

ധ്യാനം / നന്ദി എഴുത്ത് → സെറോട്ടോണിൻ.

മൊബൈൽ ടിവി സ്ക്രീൻ സമയം നിയന്ത്രിക്കുക → ഡോപാമിൻ നിയന്ത്രണം.

7–8 മണിക്കൂർ ഉറക്കം → എല്ലാം സ്വാഭാവികമായി പുനഃസ്ഥാപിക്കുന്നു.

പരമ്പരാഗത / ആത്മീയ രീതികൾ

പ്രാണായാമം → സെറോട്ടോണിൻ + എൻഡോർഫിൻ.

ഭക്തി / കീര്ത്തനം / മന്ത്രജപം → ഓക്സിറ്റോസിൻ + സെറോട്ടോണിൻ.

സേവ (സ്വാർത്ഥരഹിത സേവനം) → സെറോട്ടോണിൻ + ഓക്സിറ്റോസിൻ.

ഓർക്കാൻ ലളിതമായ സൂത്രം

• വ്യായാമം + സൂര്യപ്രകാശം = എൻഡോർഫിൻ + സെറോട്ടോണിൻ

• ചെറിയ ലക്ഷ്യങ്ങൾ = ഡോപാമിൻ

• സ്‌നേഹം + ബന്ധം + സഹായം = ഓക്സിറ്റോസിൻ + സെറോട്ടോണിൻ 

• ഈ നാല് സന്തോഷ ഹോർമോണുകളെയും ദിവസേന പോഷിപ്പിച്ചാൽ, നിങ്ങളുടെ മനസ്സ് കൂടുതൽ ലളിതം, ശാന്തം, സമ്മർദ്ദത്തെ നേരിടാൻ ശേഷിയുള്ളതുമാകും.

ശ്രീ കൃഷ്ണൻ ഗോകുലം വിട്ട ശേഷം രാധക്ക് എന്തു പറ്റി?

ശ്രീ കൃഷ്ണൻ ഗോകുലം വിട്ട ശേഷം രാധക്ക് എന്തു പറ്റി? രാധയുടെ അന്ത്യം  എങ്ങനെ?

Twin flame/soulൻ്റെ ഏറ്റവും വലിയ ഉദാഹരണമാണ് രാധാകൃഷ്ണ ബന്ധം.

സത്യത്തിൽ കൃഷ്ണൻ പോകുമ്പോൾ രാധ വിരഹദുഃഖത്താൽ നീറി എന്നത് നേര് തന്നെ. എന്നാൽ രാധ കരഞ്ഞില്ല. കൃഷ്ണൻ പോയാലും കരയില്ലന്നു രാധ കൃഷ്ണന് വാക്കു കൊടുത്തു. 

പോകുന്നതിനു മുൻപ് ഉള്ള കൂടികാഴ്‌ചയിൽ  കൃഷ്ണൻ രാധക്ക് തന്റെ പുല്ലാങ്കുഴൽ സമ്മാനിച്ചു.

രാധയില്ലാതെ ഇനി പുല്ലാങ്കുഴൽ വായിക്കില്ലന്നും പറഞ്ഞു. ആ പുല്ലാങ്കുഴൽ ആണ് വിരഹത്തീയിൽ രാധക്ക് സാന്ത്വനമായത്.

കൃഷ്ണൻ യാത്രയാകുന്ന വേളയിൽ, ഗോകുല വാസികൾ അങ്ങേയറ്റം വേദനിച്ചു. വിലപിച്ചു. വിലാപത്തോടെ ഭഗവാനേറിയ രഥത്തിനു പിന്നാലെ പോവുകയും, കൂട്ടികൊണ്ട് പോകാൻ വന്ന അക്രൂരനെ ആക്രമിക്കുകയും ചെയ്തു. 

എന്നാൽ രാധ ഏറെ മാറി നിന്ന് ഭഗവാനെ നോക്കി വിരഹ വേദനയിൽ നീറി. രാധ ഭഗവാന്‌ സമീപം പോയില്ല. കരഞ്ഞില്ല. ഒരുതരം നിശ്ചലാവസ്ഥയിൽ ആയ രാധ എല്ലാം മറന്നു നിന്നു. 

ഭഗവാൻ പോയ ശേഷവും രാധ വള്ളികുടിനുള്ളിലും, വൃന്ദാവനത്തിലും, കാളിന്ദീ ഓരത്തും അലഞ്ഞു നടന്നു. സ്വർണകാന്തി ശോഭയുള്ള രാധയുടെ ശരീരം കാർവർണമായി. മുടിക്കെട്ടു അലങ്കരിക്കാതെ കെട്ടുപിണഞ്ഞു. താമരയിതൾ തോറ്റു പോയിരുന്ന  ഭംഗിയാർന്ന നയനങ്ങളിൽ ജീവൻ കെട്ടു,, എപ്പോഴും കണ്ണുകളിൽ ദുഃഖം തളം കെട്ടി നിന്നു. 

രാധയുടെ ഓരോ ദിനങ്ങളും യാന്ത്രികമായി കടന്നുപോയി. 

ഭഗവാൻ ലോക പരിപാലകൻ ആണെന്നും,, കർത്തവ്യങ്ങൾ നിറവേറ്റേണ്ടതുണ്ടന്നും, ഭഗവാൻ എല്ലാവരുടെയും കൂടിയാണെന്നും രാധക്ക് ബോധ്യമായിരുന്നു. അതിനാൽ തന്നെ ആ വിരഹദുഃഖം രാധ സഹനത്തിലൂടെ മറികടന്നു. 

ദിനങ്ങൾ പലതും കടന്നു പോയി. എങ്കിലും രാധക്ക് കൃഷ്ണനെയും കൃഷ്ണന് രാധയെയും കാണാൻ കഴിഞ്ഞില്ല അവർ രണ്ടല്ല ഒന്നാണ്, ഇരുദേഹവും ഒരു ആത്മാവുമാണ്. എന്നിരുന്നാലും, വിരഹത്തിന്റെ താപം വേദന പകർന്നു. 

രാധയുടെ അന്ത്യം-

രുക്മിണീ,, സത്യഭാമ എന്നീ പത്നിമാർക്ക് പുറമെ,, 6 പേരും, ഭഗവാന്റെ പത്നിമാരായി. നരകാസുരനിൽ നിന്നു മോചിപ്പിച്ച 16100 പേരും. അങ്ങനെ ഇരിക്കെ, അവതാരോദ്ദേശം എല്ലാം പൂർത്തിയായ ആ സമയത്ത്, ഭഗവാൻ ദ്വാരകയിൽ വസിക്കുന്ന കാലം, രാധക്ക് ഭഗവാനെ ദർശിക്കാൻ അതിയായ ആഗ്രഹം തോന്നി. 

രാധ ദ്വാരകയിലേക്ക് വന്നു. ഭഗവാന്റെ പത്നിമാർ  രാധയെ ആന്നയിച്ചിരുത്തി. ആതിഥ്യം അർപ്പിച്ചു. ഭോജനം നൽകി. എന്നാൽ ഭഗവാനെ അവിടെ എങ്ങും കാണാനായില്ല. രാധയുടെ കണ്ണുകൾ ഭഗവാനെ തിരഞ്ഞു കൊണ്ടേ ഇരുന്നു. അപ്പോൾ ഭഗവാന്റെ പത്നിമാർ രാധക്ക് ചുറ്റിനും കൂടി ഇരുന്ന് ഭഗവാന്റെ ബാലലീലകളും, കുസൃതികളും ഒക്കെ രാധയിൽ നിന്നു കേട്ടറിഞ്ഞു. അത് കേൾക്കാൻ അവർക്ക് ഏറെ ആകാംഷയും പ്രിയവുമായിരുന്നു. അതിനാൽ തന്നെ രാധ വേഗം തിരികെ പോവാതെ ഇരിക്കാനും, അല്പം കൂടി അവിടെ തുടരാനുമായി രുക്മിണി ദേവി രാധക്ക് ചൂട് പാൽ ആണ് നൽകിയത്. അത് ഒരു ഭവ വ്യത്യാസവുമില്ലാതെ രാധ കുടിച്ചു തീർക്കുകയും ചെയ്തു. ശേഷം ഭഗവാനെ ദർശിക്കാൻ തിടുക്കപ്പെട്ട രാധയോട്‌ വിശ്രമിക്കാൻ പറഞ്ഞു കൊണ്ട് പത്നിമാർ പോയി. 

ഭഗവാനടുത്തെത്തിയ രുക്മിണി ദേവി കണ്ടത് ശരീരത്തിൽ പൊള്ളലുമായി ഇരിക്കുന്ന ഭഗവാനെ ആണ്. ഇതെന്താണ് എന്ന ചോദ്യത്തിന് "രാധക്ക് ചൂടുപാൽ കൊടുത്തപ്പോൾ പൊള്ളിയത് എനിക്കാണ്" എന്നാണ് ഭഗവാൻ പറഞ്ഞത്. അപ്പോഴാണ് രാധാകൃഷ്ണ പ്രണയമെന്തെന്നും, രാധയും കൃഷ്ണനും രണ്ടല്ല, ഒന്നാണെന്നും പത്നിമാർക്ക് മനസിലാവുന്നത്. അവർ ഭഗവാനോട് മാപ്പ് പറഞ്ഞു.

ശേഷം, ഭഗവാൻ രാധയുടെ അരികിലേക്ക് പോയി. എന്നാൽ രാധയെ കാണാനായില്ല. ഭഗവാൻ നോക്കുമ്പോൾ പുറത്തേക് ഇറങ്ങി പോകുന്ന രാധയെ ആണ് കണ്ടത്. രാധയെ വിളിച്ച ശേഷം ഭഗവാൻ രാധാക്കരികിലേക്ക് പോവുകയും ആനന്ദത്താൽ രാധയുടെ കണ്ണുകളിൽ അശ്രുക്കൾ അടരുകയും ചെയ്തു. 

ആ സംഭവത്തിന്‌ ശേഷം രാധയെ ആരും കണ്ടിട്ടില്ല. രാധ തിരികെ ഗോകുലത്തിലോ, ഗൃഹത്തിലോ, റാവലിലോ, ബ്രാജിലോ എങ്ങും എത്തിയിട്ടില്ല. 

രാധ എന്നെന്നേക്കുമായി ഭഗവാനിൽ ലയിച്ചു ചേർന്നു എന്നാണ് വിശ്വാസം. 

ഇത്തരത്തിൽ ആണ് രാധ ഭൂലോകത്തു നിന്നും പോയത് എന്നാണ് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നത്.

(ഒരുപാട് നാളുകൾക്കു ശേഷം ഭഗവാൻ വേണുവൂതിയെന്നും, ആ നാദം കേട്ട രാധ അവിടെ പ്രത്യക്ഷ ആയെന്നും എന്നെന്നേക്കുമായി ഭഗവാന്റെ വേണുവിലേക്ക്  അലിഞ്ഞു ചേർന്നു എന്നും വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു)

ഇത്തരത്തിൽ ആണ് രാധ ഭൂലോകത്തിൽ നിന്നും അപ്രത്യക്ഷയായത് എന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു.

എന്നിട്ടും എത്ര യുഗങ്ങൾ കഴിഞ്ഞാലും പ്രണയം എന്നത് രാധാകൃഷ്ണ പ്രണയം തന്നെ.. അന്നും ഇന്നും എന്നും ആ ദിവ്യപ്രേമം വാഴ്ത്തപ്പെട്ടു കൊണ്ടേയിരിക്കും.

भगवान कृष्ण के गोकुलम छोड़ने के बाद राधा का क्या हुआ?

श्री कृष्ण के गोकुलम छोड़ने के बाद राधा का क्या हुआ? राधा का अंत कैसे हुआ?

राधा कृष्ण का रिश्ता twin flame का सबसे बड़ा उदाहरण है।

दरअसल, यह सच है कि कृष्ण के जाने पर राधा बहुत दुःखी थीं। लेकिन राधा रोई नहीं। राधा ने कृष्ण से वादा किया था कि अगर कृष्ण चले भी गए तो भी वह नहीं रोएँगी। 

जाने से पहले अपनी मुलाकात के दौरान, कृष्ण ने राधा को अपनी बांसुरी उपहार में दी। उन्होंने यह भी कहा कि वे राधा के बिना फिर कभी बांसुरी नहीं बजाएँगे। यही बांसुरी थी जिसने राधा को उनके वियोग में सांत्वना दी थी।

जब कृष्ण जा रहे थे, तो गोकुलवासी अत्यंत दुःखी हुए। उन्होंने शोक मनाया। वे शोक में डूबे हुए भगवान के रथ के पीछे-पीछे चले और उन लोगों पर हमला कर दिया जो उन्हें ले जाने आया था। 

लेकिन राधा दूर खड़ी भगवान को देखती रही और विरह की पीड़ा में रोती रही। राधा भगवान के पास नहीं गई। वह रोई नहीं। एक प्रकार की निश्चल अवस्था में राधा सब कुछ भूल गई। 

भगवान के चले जाने के बाद भी, राधा वन में, वृंदावन में और काली नदी के तट पर विचरण करती रहीं। राधा का शरीर, जो कभी स्वर्ण से चमकता था, काला पड़ गया। उनके बाल बिखरे और बिखरे हुए थे। उनकी सुंदर आँखें, जिनकी कमल पंखुड़ियाँ लुप्त हो गई थीं, पुनः जीवंत हो उठीं और उनकी आँखों में हमेशा उदासी बनी रही। 

राधा के जीवन का प्रत्येक दिन स्वतः ही बीतता था। 

राधा को विश्वास था कि ईश्वर ही जगत के पालनहार हैं, कर्तव्य अवश्य पूरे होने चाहिए, और ईश्वर भी सबके हैं। इसलिए राधा ने वियोग के उस दुःख को कष्टों के माध्यम से दूर किया। 

कई दिन बीत गए। लेकिन राधा कृष्ण को नहीं देख पाईं और कृष्ण राधा को नहीं देख पाए। वे दो नहीं, एक थे, दो शरीर और एक आत्मा। फिर भी, विरह की तपिश ने पीड़ा दी। 

राधा का अंत-

रुक्मिणी और सत्यभामा, जाम्बवती, कालिन्दी, मित्रवृन्दा, नाग्नजिति, भद्रा और लक्ष्मणा भगवान की पत्नियाँ बनीं। 16100 औरतों को नरकासुर से मुक्ति दिलवाई, और उनलोगों को भी पत्नियों की दर्जा दी। इस प्रकार, उस समय जब अवतार के सभी उद्देश्य पूरे हो गए थे, और भगवान द्वारका में निवास कर रहे थे, राधा के मन में भगवान के दर्शन की तीव्र इच्छा हुई। 

राधा द्वारका आईं। भगवान की पत्नियों ने राधा का स्वागत किया। उन्होंने उनका आतिथ्य किया। उन्होंने उन्हें भोजन कराया। लेकिन भगवान कहीं दिखाई नहीं दिए। राधा की आँखें भगवान को खोजती रहीं। तब भगवान की पत्नियाँ राधा के चारों ओर बैठ गईं और राधा से भगवान की सभी लीलाएँ और शरारतें सुनने लगीं। वे इसे सुनने के लिए बहुत उत्सुक और प्रसन्न थीं। इसलिए, राधा को जल्दी वापस न जाने और थोड़ी देर वहाँ रहने के लिए, रुक्मिणी देवी ने राधा को गर्म दूध दिया। राधा ने बिना किसी हिचकिचाहट के इसे पी लिया। फिर पत्नियों ने राधा को, जो भगवान के दर्शन करने की जल्दी में थीं, आराम करने के लिए कहा और चली गईं। 

जब रुक्मिणी देवी भगवान के पास पहुँचीं, तो उन्होंने देखा कि भगवान के शरीर पर जलने के निशान हैं। जब भगवान ने पूछा कि यह क्या है, तो उन्होंने कहा, "राधा को गर्म दूध पिलाने से मैं जल गया।" तब उनकी पत्नियों को राधा कृष्ण के प्रेम का अर्थ समझ में आया, और यह भी कि राधा और कृष्ण दो नहीं, बल्कि एक ही थे। उन्होंने भगवान से क्षमा याचना की।

तभी भगवान राधा के पास गए। लेकिन राधा उन्हें दिखाई नहीं दीं। जब भगवान ने देखा, तो राधा बाहर जा रही थीं। राधा को पुकारने के बाद, भगवान राधा के पास गए और खुशी के मारे राधा की आँखों में आँसू आ गए। 

उस घटना के बाद से राधा को किसी ने नहीं देखा। राधा कभी गोकुल, अपने घर, रावल या ब्रज नहीं लौटीं। 

ऐसा माना जाता है कि राधा हमेशा के लिए भगवान में विलीन हो गईं। 

ऐसा माना जाता है कि इसी तरह राधा ने इस दुनिया को छोड़ दिया था।

(ऐसा माना जाता है कि बहुत दिनों के बाद भगवान वेणुवति वहां प्रकट हुए और राधा उस ध्वनि को सुनकर वहां प्रकट हुईं और भगवान वेणुवति में हमेशा के लिए विलीन हो गईं।)

ऐसा माना जाता है कि इसी तरह राधा संसार से लुप्त हो गईं।

फिर भी, चाहे कितने भी युग बीत जाएँ, प्रेम तो राधा कृष्ण प्रेम ही है। उस दिव्य प्रेम की स्तुति तब, अब और हमेशा होती रहेगी।

अनूप मेनन 19:44 पर

ബ്രിട്ടീഷ്ഭരണകാലത്ത് നടന്ന കൊള്ളകൾ

പഴകിയതും അടിച്ചേൽപ്പിക്കപ്പെട്ടതും ആയ പദ്ധ്യപദ്ധതികളിൽ എഴുതിയിരിക്കുന്ന കാര്യങ്ങൽ വായിക്കാതെ വേറെ ഗ്രന്ഥങ്ങളും വായിക്കുന്നത് നല്ലതാണ്.

ഇംഗ്ലീഷുകാർ ഇന്ത്യയിൽ എത്തുന്നതിനുമുമ്പ്, നമ്മുടെ വിദ്യാഭ്യാസരീതികൾ ലോകത്തിന് ഒരു അത്ഭുതമായിരുന്നു. ലോകത്തിന്റെ പല ഭാഗങ്ങളിലും നിന്നുള്ള വിദ്യാർത്ഥികൾ ഭാരതത്തിൽ പഠിക്കാൻ വന്നിരുന്നു. ബ്രിട്ടീഷ് വരുന്നതിനു മുമ്പ് ഇന്ത്യയിൽ പള്ളിക്കൂടങ്ങളും, പാഠശാലകളും, ഗുരുകുലങ്ങളും വ്യാപകമായിരുന്നു.  "യൂണിവേഴ്സിറ്റി" എന്ന ആശയം തന്നെ ലോകം ആലോചിക്കുന്നതിന് മുമ്പ്, ഇന്ത്യയിൽ തന്നെ തക്ഷശില, നളന്ദ, വിക്രമശില, വല്ലഭി പോലെയുള്ള മഹാവിദ്യാലയങ്ങൾ ഉണ്ടായിരുന്നു.

അന്നത്തെ ഭാരതത്തെ “സോന കി ചിഡിയ” — സ്വർണ്ണപ്പക്ഷി — എന്ന് വിളിച്ചിരുന്നതിന്റെ കാരണം, സമൃദ്ധിയിലും വിജ്ഞാനത്തിലും നമ്മൾ മുൻപന്തിയിലായിരുന്നതിനാലാണ്. സിൽക്ക്, മുളകു, സുഗന്ധദ്രവ്യങ്ങൾ, കലാസൃഷ്ടികൾ — എല്ലാം ലോകവ്യാപകമായി പ്രശസ്തമായിരുന്നു.

എന്നാൽ, മംഗോളിയയിൽ നിന്നുമുള്ള അധിനിവേശക്കാരും, പിന്നീട് യൂറോപ്യൻ സാമ്രാജ്യത്വ ശക്തികളും, നമ്മുടെ സമ്പത്തും സംസ്കാരവും തകർത്തു. ഒരിക്കൽ സിൽക്ക് ധരിച്ച് നടന്ന് അഭിമാനിച്ചിരുന്ന ഭാരതീയരെ, വസ്ത്രം പോലും മതിയായില്ലാത്ത നിലയിലേക്ക് അവർ തള്ളിയിടുകയായിരുന്നു. എല്ലാവരും നശിപ്പിച്ച് പോയപ്പോളും ഒരു വകക്കും കൊള്ളാത്ത വിദ്യാഭ്യാസ രീതികൾ തന്നിട്ട് പോയി. അത് കൊണ്ട് അവർക്ക് തന്നെ ഗുണം.ഉന്നത വിദ്യാഭ്യാസത്തിന് അവരുടെ അടുത്ത് പോകേണ്ടി വരുന്നത് അതാണ്. ഒരു കാലത്ത് ഉന്നത വിദ്യാഭ്യാസത്തിന് ഇന്ത്യിലേക്ക് വരേണ്ടി വന്നിരുന്നിടത്ത് ഇപ്പോള് വിദ്യാഭ്യാസ ഗുണം കൊണ്ട് ഇന്ത്യയിൽ ഉന്നത വിദ്യാഭ്യാസത്തിന് വെളി രാജ്യങ്ങളിലേക്ക് പോകേണ്ടി വരുന്നു.

ബ്രിട്ടിഷുകാർ വരുന്നതിനു മുമ്പ് സ്വദേശ ഭാഷകളിലും സംസ്കൃതത്തിലുമാണ് നടന്നിരുന്നത്, ഗ്രാമങ്ങളുടെ സ്വയംഭരണത്തിലൂടെ ധനസഹായം ലഭിച്ചിരുന്നു.

1835-ൽ Lord Macaulay’s Minute on Indian Education പ്രകാരം “ഇന്ത്യക്കാരെ ഇംഗ്ലീഷ് മനോഭാവമുള്ള, പക്ഷേ രക്തത്തിൽ ഇന്ത്യൻ ആയൊരു ഇടത്തരം വർഗം” ഉണ്ടാക്കുക എന്നതാണ് ലക്ഷ്യം.

സ്വദേശീയ പാഠശാലകൾ അടച്ചുപൂട്ടി, ഇംഗ്ലീഷ് മീഡിയം, യൂറോപ്യൻ രീതിയിലുള്ള വിദ്യാഭ്യാസം അടിച്ചേൽപ്പിച്ചു.

പൂർണ്ണമായും പാശ്ചാത്യ ചരിത്രം, സാഹിത്യം, ശാസ്ത്രം തുടങ്ങിയവ പഠിപ്പിച്ചു, ഇന്ത്യൻ ജ്ഞാനസമ്പത്ത് പിന്നാക്കത്തിലാക്കി.

ഇന്ത്യ ലോകത്തിലെ വലിയ വ്യവസായ-കച്ചവട കേന്ദ്രം ആയിരുന്നു; കോട്ടൺ, സിൽക്ക്, സ്റ്റീൽ, കാർപ്പറ്റ്, സുഗന്ധവ്യഞ്ജനങ്ങൾ, രത്നങ്ങൾ തുടങ്ങിയവ വലിയ തോതിൽ കയറ്റുമതി ചെയ്തു. "സോണ കി ചിഡിയ" (സ്വർണ്ണപ്പക്ഷി) എന്ന പേരിൽ ലോകപ്രശസ്തമായിരുന്നു.

ബ്രിട്ടിഷുകാർ കൈത്തറി വ്യവസായം തകർത്തു, ഇംഗ്ലണ്ടിൽ നിർമ്മിച്ച യന്ത്രവസ്ത്രങ്ങൾക്ക് ഇന്ത്യയെ തുറന്ന വിപണിയായി മാറ്റി.

1750-ൽ ലോക നിർമ്മാണത്തിൽ ഇന്ത്യയുടെ വിഹിതം ~24% ആയിരുന്നു; 1900-ൽ അത് 2% ആയി ഇടിഞ്ഞു.

കൃഷി ഉൽപ്പാദനം നികുതിയിലൂടെയും, 'Permanent Settlement' പോലുള്ള നിയമങ്ങളിലൂടെയും ചൂഷണം ചെയ്തു.

ഗ്രാമസ്വയംഭരണത്തിന്റെ പാരമ്പര്യ സംവിധാനം (പഞ്ചായത്ത്) നശിപ്പിച്ചു, ബ്രിട്ടീഷ് Indian Penal Code, Civil Procedure Code തുടങ്ങിയ ഇംഗ്ലീഷ് നിയമങ്ങൾ കൊണ്ടുവന്നു.

ഇംഗ്ലീഷ് നിയമസംവിധാനം ഇന്ത്യൻ സംസ്കാരത്തിലെ ധർമ്മശാസ്ത്ര അടിസ്ഥാനത്തിലുള്ള നീതിന്യായം മാറ്റി.

ഇന്ത്യൻ സാമൂഹ്യ-മത ആചാരങ്ങളെ “backward” എന്ന് ചിത്രീകരിച്ചു.

Missionary school-കൾ വഴി ക്രൈസ്തവ മതവും പാശ്ചാത്യ ജീവിതശൈലിയും പ്രചരിപ്പിച്ചു.

ഇന്ത്യൻ ചരിത്രവും സാഹിത്യവും “myth” ആയി വിളിച്ചു, ബ്രിട്ടീഷ് ചരിത്രം “fact” ആയി പഠിപ്പിച്ചു.

രേഖകൾ വേണമെങ്കിൽ താഴെ പറയുന്നവയിൽ കിട്ടും.

1. Macaulay's Minute on Indian Education (1835) – ബ്രിട്ടീഷ് പാർലമെന്റ് രേഖ.

2. William Bentinck’s policies – ഇന്ത്യൻ വ്യവസായം അടിച്ചമർത്താനുള്ള വ്യാപാരനിയമങ്ങൾ.

3. Dadabhai Naoroji – “Poverty and Un-British Rule in India” – Drain Theory പ്രകാരം സമ്പത്ത് ചോർച്ചയുടെ കണക്കുകൾ.

4. Romesh Chunder Dutt – “Economic History of India” – കാർഷികവും വ്യവസായവുമായ തകർച്ചയുടെ വിവരണം.

5. Indian Education Reports (Adam Report, 1835) – ബ്രിട്ടീഷിനു മുമ്പുള്ള പാഠശാലകളുടെ വിവരങ്ങൾ.

ब्रिटिश शासन के दौरान किए गए नुकसाने

सभी को स्वतंत्रता दिवस की शुभकामनाएँ!

ब्रिटिश भारत में लूटपाट करने आए थे, लेकिन जब मैंने एक पोस्ट देखा जिसमें लिखा था कि हमारे देश की शिक्षा और जीवन स्तर को आगे बढ़ाने का कारण भी वही हैं, तो यह पढ़कर लिखने वाले पर गुस्सा आया।

अंग्रेजों के भारत आने से पहले, हमारी शिक्षा प्रणाली दुनिया के लिए एक अजूबा थी। दुनिया के कई हिस्सों से छात्र भारत में पढ़ने आते थे। अंग्रेजों के आने से पहले, भारत में मस्जिदें, स्कूल और गुरुकुल थे। दुनिया के "विश्वविद्यालय" की अवधारणा के बारे में सोचने से भी पहले, भारत में ही तक्षशिला, नालंदा, विक्रमशिला और वल्लभी जैसे महान विश्वविद्यालय थे।

भारत को "सोने की चिड़िया" इसलिए कहा जाता था क्योंकि हम समृद्धि और ज्ञान के मामले में सबसे आगे थे। रेशम, मिर्च, मसाले, कलाकृतियाँ - ये सब दुनिया भर में मशहूर थे।

लेकिन, मंगोलिया से आए आक्रमणकारियों और बाद में यूरोपीय साम्राज्यवादियों ने हमारी संपदा और संस्कृति को नष्ट कर दिया। उन्होंने उन भारतीयों को, जो कभी रेशमी कपड़े पहनकर गर्व से चलते थे, ऐसी हालत में पहुँचा दिया कि उनके पास पर्याप्त कपड़े भी नहीं बचे। सबको नष्ट करने के बाद भी, वे ऐसी शिक्षा व्यवस्था छोड़ गए जो बेकार थी। इसीलिए हमारे बच्चों को उच्च शिक्षा के लिए उनके पास जाना पड़ता है। जहाँ पहले लोगों को उच्च शिक्षा के लिए भारत आना पड़ता था, वहीं अब शिक्षा की गुणवत्ता नहीं होने के कारण लोगों को उच्च शिक्षा के लिए भारत से बाहर के देशों में जाना पड़ता है।

अंग्रेजों के आने से पहले, शिक्षा स्वदेशी भाषाओं और संस्कृत में दी जाती थी, और वित्त पोषण ग्राम स्वशासन के माध्यम से उपलब्ध कराया जाता था।

1835 में भारतीय शिक्षा पर लॉर्ड मैकाले के मिनट के अनुसार, इसका उद्देश्य "भारतीयों का एक मध्यम वर्ग बनाना था, जो आत्मा से अंग्रेज हो, लेकिन रक्त से भारतीय हो।"

देशी स्कूल बंद कर दिए गए और अंग्रेजी माध्यम, यूरोपीय शैली की शिक्षा लागू कर दी गई।

उन्होंने भारतीय बौद्धिक विरासत को पीछे छोड़ते हुए पूरी तरह से पश्चिमी इतिहास, साहित्य, विज्ञान आदि पढ़ाया।

भारत विश्व का एक प्रमुख औद्योगिक और वाणिज्यिक केंद्र था; यह कपास, रेशम, इस्पात, कालीन, मसाले, रत्न आदि का भारी मात्रा में निर्यात करता था।  इसे दुनिया भर में "सोने की चिड़िया" के नाम से जाना जाता था।

अंग्रेजों ने हथकरघा उद्योग को नष्ट कर दिया और भारत को इंग्लैंड में बने मशीन-निर्मित वस्त्रों के लिए खुला बाजार उपलब्ध करा दिया।

1750 में विश्व विनिर्माण में भारत की हिस्सेदारी लगभग 24% थी; 1900 तक यह घटकर 2% रह गयी।

कृषि उत्पादन का शोषण करों और 'स्थायी बंदोबस्त' जैसे कानूनों के माध्यम से किया गया।

ग्राम स्वशासन (पंचायत) की पारंपरिक प्रणाली को नष्ट कर दिया गया और ब्रिटिश भारतीय दंड संहिता और सिविल प्रक्रिया संहिता जैसे अंग्रेजी कानून लागू किये गये।

अंग्रेजी न्याय व्यवस्था ने भारतीय संस्कृति में नैतिकता आधारित न्याय व्यवस्था को बदल दिया।

भारतीय सामाजिक-धार्मिक रीति-रिवाजों को "पिछड़ा" बताया गया।

ईसाई धर्म और पश्चिमी जीवनशैली का प्रसार मिशनरी स्कूलों के माध्यम से हुआ।

भारतीय इतिहास और साहित्य को "मिथक" कहा गया और ब्रिटिश इतिहास को "तथ्य" के रूप में पढ़ाया गया।

यदि आपको दस्तावेजों की आवश्यकता है, तो आप उन्हें निम्नलिखित से प्राप्त कर सकते हैं।

1. भारतीय शिक्षा पर मैकाले का मिनट (1835) - ब्रिटिश संसद का दस्तावेज़।

2. विलियम बेंटिक की नीतियाँ - भारतीय उद्योग को दबाने के लिए व्यापार कानून।

3. दादाभाई नौरोजी - "भारत में गरीबी और गैर-ब्रिटिश शासन" - ड्रेन थ्योरी के अनुसार धन रिसाव का अनुमान।

4. रोमेश चंद्र दत्त - "भारत का आर्थिक इतिहास" - कृषि और औद्योगिक पतन का विवरण।

5. भारतीय शिक्षा रिपोर्ट (एडम रिपोर्ट, 1835) - पूर्व-ब्रिटिश स्कूलों की जानकारी।

अनूप मेनन 08:20 पर