Yoga Day

International Yoga Day – a day to unite the mind and body. 

The main goal of yoga is to provide longevity and health. Yoga science has prescribed many methods and advice for this. Asana and pranayama are the main yoga practices. Yoga is mandatory in naturopathy.

Samkhya and Yoga are the same in terms of goal. But what Kapila presents theoretically, Patanjali tries to achieve practically. He argues that it is not enough to just find the truth, but to make it possible. Therefore, he found that philosophical study is necessary along with practical training. These trainings have eight elements or aspects. These are known as the Ashtangas.

Yama, Niyama. Asana, Pranayama, Pratyahara, Dharana, Dhyana, Samadhi are the eight limbs of yoga. Samkhya theorizes that by controlling life through these eight practices, man progresses from a lower stage to a higher stage. It elaborates on these eight limbs in the second and third chapters of the Yoga Sutra.

Yama = Yama is self-control. It is channeling the mind into the right channels. To achieve this, non-violence, truth, non-attachment, celibacy, and abstinence are necessary.

Niyama = includes cleanliness (body cleanliness), happiness, penance, self-study, and devotion to God.

Asana = Asanas are technical exercises that are performed for the health of the body. Here, the body is controlled to control the mind. This includes various types of physical exercises. These are known as yoga asanas.

Pranayama = Pranayama refers to the control of breathing.

Pratyahara = To withdraw the senses from their own objects is called Pratyahara.

Understanding = Concentrating the mind is known as understanding.

Meditation = This concentration of the mind is called meditation.

Samadhi = Samadhi is the attainment of complete enlightenment through meditation.

This day, which is the closest to nature, is celebrated as Yoga Day by the whole world. This spiritual science, which India shared with the world since time immemorial with the aim of purifying the breath and body and achieving peace of mind, has today become a way of life for millions of people around the world.

Yoga is not just exercise. It means "yojana" - the union of soul, mind, and body. We do not only do asanas, but also pranayama, meditation, and mindfulness.

Yoga is one of the ancient health care systems of India. It is India's contribution to the world. Today, it is considered an exercise method that falls under the category of stretching.

In today's busy, competitive, and stressful modern world, yoga is believed to be a way to relieve the increasing mental stress of humans. Efforts are underway to make yoga a part of modern medical practices and thereby utilize the potential of that practice.

By straightening the body's curves through yoga, the full storage capacity of the brain is reached, thereby ensuring proper use of vital energy. The vital energy thus obtained reaches the brain through the blood. It is believed that this helps in enhancing brain function.

The ancients, who observed the various characteristics of the universe, discovered many qualities in their postures and tested them on humans and experienced the results. Yoga asanas give strength to the body. Science says that 'Asanas give strength'. Along with this, a regular diet is essential. There is no doubt that these are definitely beneficial in the modern world where machines are used even for trivial things. However, asanas come after Yama and Niyama.

Pranayama

The mind and breath are complementary to each other. They are said to be the charioteers of each other. Intense emotions distort the mind and change the pace of breathing.

Controlled breathing is made possible by pranayama.

Pranayama is an important subject of yoga practice. This refers to controlled breathing. Since the natural process of breathing does not involve the process of simply expanding and contracting the lungs, the practice of pranayama is included in yoga to overcome this deficiency. Here, breathing is done by consciously following certain restrictions. In this way, the required oxygen and energy are absorbed. According to yoga science, lack of mental control develops into diseases.

Whether the right or left nostril is the correct way to inhale (exhale) often varies depending on the context. However, it is the ancient science of yoga — especially pranayama — that discusses this in more detail.

 

Yoga and the nostrils:

 

The human nose is divided into two main parts.

 

Spiritual and yogic sciences say that breathing through the right nostril while eating stimulates the fire principle (tejas) and speeds up digestion. This is linked to the activation of the Pingala Nadi (sun vein).

The Pingala Nadi is considered the Sun Nadi of the body, representing physical strength and movement. It is believed that when it is stimulated, the digestive process and body heat are stimulated, thus speeding up the digestion of food.

Therefore, breathing through the right nostril while eating is believed to improve digestion.

Pranic energy travels to every point of the body through the nerves.

The Ida, Pingala, and Sushumna nadis are three main energy channels from the base of our spine to the head, opening at the Sahasrara chakra, with Ida on the left, Sushumna in the center, and Pingala on the right.

Of the 72,000 nadis, ten are important, but only the first three are involved in yoga practice.

1. Ida - left side

2. Pingala - right side

3. Sushumna - in the middle

4. Gandhari - Left eye

5. Hastijihwa - Right eye

6. Pusa - Right ear

7. Yashaswini - Left ear

8. Alambusa - mouth

9. Kuhu - the area of the reproductive organs

10. Sankhini - rectal area

Although we usually breathe through both nostrils at the same time, sometimes one nostril becomes more active. This is part of a process called nasal cycle, which means that every 90 minutes, one nostril (either left or right) becomes more active and the other less active.

It can also be said that this process is controlled by a special yogic knowledge called Swara Yoga, and the way we breathe influences the elements of the body and mind.

The Ida, Pingala, and Sushumna nadis are very important nerves when it comes to the mind and vital energy.

1. Ida Nadi: Also known as the Chandra Nadi, Ida represents a cool and calm nature. It controls intuition, thought, grace, and peace. Ida, which runs along the left side of the body, is the nadi that leads to the heart center.

2. Pingala Nadi: Pingala Nadi is also known as Surya Nadi. It represents heat and power. It controls energy, motivation, and physical activity for daily activities. Pingala is the nadi that goes to the right side of the body.

3. Sushumna Nadi: This nadi is the combination of the left and right nadis, while it is also the channel for the Kundalini energy. When the Sushumna Nadi is activated, the prana energy rises to a higher state of the body and mind. This is usually achieved through pranayama and meditation. Through Kundalini activation, our sixth sense and higher spirituality are awakened.

These ideas about the nerves are mainly found in spirituality and yoga. The parasympathetic nervous system of the body is activated, enhancing mental, physical and spiritual health.

Main Pranayama:

1. Nadishuddhi Pranayama / Anuloma-Viloma (Alternate Nostril Breathing)

Verdict:

1. Close the right nostril with the thumb (trunk) of your right hand.

2. Breathe in through the left nostril.

3. Close the left nostril with the middle finger.

4. Open the right nostril and exhale.

5. Inhale again on the same side, then close and release on the other side.

This should continue — about 5-10 cycles.

✅ Advantages:

Balances the mind and body

- Cleanses the nerves

- Reduces overthinking, fear, and anxiety

2. Chandra Bhedana Pranayama (for calmness)

Breathe in through the left nostril.

Exhale through the right nostril.

✅ Relaxation, lowering blood pressure, improving sleep

3. Surya Bhedana Pranayama (When you need energy)

Breathe in through the right nostril.

Exhale through the left nostril.

✅ Also good for mild dropsy, dysentery, and fatigue

🔔 Things to note:

Clean air and a calm environment are necessary when practicing pranayama.

Wait 2 hours after eating to do this.

It is best to study under the guidance of a teacher first. 

The flow of breath through the left and right nostrils is important for the body's energy circulation and mental balance.

1. To get sleep — Chandrabhedana Pranayama (Cooling Pranayama)

 

Goal: Calm the mind and body and prepare them for sleep.

 

Verdict:

1. Sit up straight.

2. Close the right nostril (using your thumb).

3. Breathe in through the left nostril.

4. Close the left and exhale through the right.

5. Repeat the same sequence for 10–15 cycles.

 

Advantages:

- Increases sleep

- Reduces stress

- Regulates blood pressure

 

Time: Do it at night before bed.

  

2. To reduce anxiety — Nadi Shuddhi Pranayama (Alternate Nostril)

 

Goal: Balance of mind, harmony of thoughts

 

Verdict:

1. Close the right nostril and inhale through the left.

2. Then close the left and exhale through the right.

3. Inhale again through the right, then exhale through the left.

4. Repeat this 10–15 cycles.

 

✅ Advantages:

- Thinking ability will improve

- You can control excitement and fear well

- Pranayama to prepare for meditation

 

Time, morning or evening, quiet time

  

3. To gain energy and enthusiasm — Surya Bhedana Pranayama

 

Goal: Reduce apathy and increase energy

 

Verdict:

1. Close the left nostril (using the middle finger)

2. Breathe in through the right nostril.

3. Then close the right and exhale through the left.

4. Do 10 cycles like this.

✅ Advantages:

- Reduces sluggishness, fatigue, and sleepiness

- Will provide a quick wake-up call

- Good for times when you need a quick boost of energy

Time: Morning or at desired time

  

Instructions:

- Breathe in and out through your nostrils only (through your nose only).

 

- The theory works as follows: left side of the body = calmness, right side = energy.

 

- 5–10 cycles at the same time in the same way are enough at first.

 

Meditation

The nature of the faculty of meditation is to experience oneness at the point of perception. This is a state of unchanging and unchanging knowledge. The practitioner of meditation accepts the mantra-Omkara-as the only basis. The mantra is the mediator that establishes the connection between the mind and the soul. Since the mantra is the divine word, chanting it with meaning becomes meditation. By constantly meditating on the supremely merciful God, who is free from all defilements (ignorance, ignorance, attachment, attachment, hatred, attachment), actions (good deeds and bad deeds), and thoughts (feelings), the seeker attains Tadhakaratva. Thus, it paves the way for the attainment of unity.

Samadhi

Samadhi is the eighth and final limb of yoga. Samadhi is a state in which the mind and the soul are united like salt and water. Even when the aforementioned seven sadhanas are practiced, there will be a distinction between the meditator, the object, and the meditation. But in Samadhi, the meditator and the meditation become absorbed in the object—the triputi is destroyed—and everything becomes one, and the success of yoga is achieved. According to the Patanjala system, the supreme bliss experienced by the sadhaka in Samadhi is due to the unity of the soul and the Supreme Soul.

But despite all this, I still have some doubts:

Isn't there something wrong with saying that we should inhale and exhale while we are inhaling? 

Because when you breathe in, the breath goes into the stomach, not the lungs.

It is said that pranayama is done to get sufficient oxygen. Doesn't it matter if there is excess oxygen or a decrease in carbon dioxide in the body?

Blood vessels dilate due to the presence of carbon dioxide, which means that if carbon dioxide decreases, the blood vessels will constrict, right?

The air we breathe always goes into the lungs, not the stomach. But:

When we breathe deeply (as in pranayama), the diaphragm pulls down.

This increases the pressure towards the stomach, and the stomach bulges out.

So it seems like the air is going into the stomach, when in reality it only goes into the lungs, especially their lower parts.

This is called "diaphragmatic breathing" or "abdominal breathing."

Is pranayama done only to take in oxygen? Does the amount of CO₂ also matter?

The goal is not just to increase oxygen, but it is also important to maintain the balance of O₂ and CO₂ in the body.

Yogic and Scientific Approach:

1. 🧠 The brain and blood vessels are affected by CO₂ levels.

If CO₂ drops too low (from hyperventilation), blood vessels constrict — which can also reduce oxygen supply to the brain.

2. 📉 This is why slow, deep and controlled breathing is given priority in Pranayama – so that CO₂ does not decrease too much.

3. 🌀 A controlled level of CO₂ is necessary for "body pH balance" and healthy blood circulation.

Place of respiration Air goes into the lungs, not the stomach

Distension of the stomach The stomach bulges out as the diaphragm stretches

The aim of pranayama is not just oxygen but also balanced breathing (O₂ + CO₂)

The role of CO₂ is to dilate blood vessels and help maintain circulation in the brain.

योग दिवस

योग दिवस

अंतर्राष्ट्रीय योग दिवस - मन और शरीर को एकजुट करने का दिन। 

योग का मुख्य लक्ष्य दीर्घायु और स्वास्थ्य प्रदान करना है। योग विज्ञान ने इसके लिए कई विधियाँ और सलाह बताई हैं। आसन और प्राणायाम मुख्य योग क्रियाएँ हैं। प्राकृतिक चिकित्सा में योग अनिवार्य है।

सांख्य और योग लक्ष्य के मामले में एक ही हैं। लेकिन कपिल ने सैद्धांतिक रूप से जो प्रस्तुत किया, पतंजलि ने उसे व्यावहारिक रूप से प्राप्त करने का प्रयास किया। उनका तर्क है कि सत्य को केवल खोज लेना ही पर्याप्त नहीं है, बल्कि उसे संभव बनाना भी आवश्यक है। इसलिए, उन्होंने पाया कि व्यावहारिक प्रशिक्षण के साथ-साथ दार्शनिक अध्ययन भी आवश्यक है। इन प्रशिक्षणों में आठ तत्व या पहलू हैं। इन्हें अष्टांग के रूप में जाना जाता है।

यम, नियम, आसन, प्राणायाम, प्रत्याहार, धारणा, ध्यान, समाधि योग के आठ अंग हैं। सांख्य का सिद्धांत है कि इन आठ अभ्यासों के माध्यम से जीवन को नियंत्रित करके, मनुष्य निम्न स्तर से उच्च स्तर की ओर बढ़ता है। योग सूत्र के दूसरे और तीसरे अध्याय में इन आठ अंगों के बारे में विस्तार से बताया गया है।

यम = यम का अर्थ है आत्म-नियंत्रण। यह मन को सही दिशा में ले जाना है। इसे प्राप्त करने के लिए अहिंसा, सत्य, अपरिग्रह, ब्रह्मचर्य और संयम आवश्यक हैं।

नियम = इसमें स्वच्छता (शरीर की स्वच्छता), प्रसन्नता, तप, स्वाध्याय और ईश्वर भक्ति शामिल है।

आसन = आसन तकनीकी व्यायाम हैं जो शरीर के स्वास्थ्य के लिए किए जाते हैं। इसमें मन को नियंत्रित करने के लिए शरीर को नियंत्रित किया जाता है। इसमें विभिन्न प्रकार के शारीरिक व्यायाम शामिल हैं। इन्हें योग आसन के नाम से जाना जाता है।

प्राणायाम = प्राणायाम से तात्पर्य श्वास पर नियंत्रण से है।

प्रत्याहार = इन्द्रियों को अपने विषयों से हटा लेना प्रत्याहार कहलाता है।

समझ = मन को एकाग्र करना समझ कहलाता है।

ध्यान = मन की इस एकाग्रता को ध्यान कहते हैं।

समाधि = समाधि ध्यान के माध्यम से पूर्ण ज्ञान की प्राप्ति है।

प्रकृति के सबसे करीब इस दिन को पूरी दुनिया योग दिवस के रूप में मनाती है। सांस और शरीर को शुद्ध करने और मन की शांति प्राप्त करने के उद्देश्य से भारत ने अनादि काल से दुनिया के साथ जो आध्यात्मिक विज्ञान साझा किया है, वह आज दुनिया भर के लाखों लोगों के लिए जीवन जीने का तरीका बन गया है।

योग सिर्फ़ व्यायाम नहीं है। इसका मतलब है "योजना" - आत्मा, मन और शरीर का मिलन। हम सिर्फ़ आसन ही नहीं करते, बल्कि प्राणायाम, ध्यान और माइंडफुलनेस भी करते हैं।

योग भारत की प्राचीन स्वास्थ्य देखभाल प्रणालियों में से एक है। यह दुनिया को भारत की देन है। आज इसे एक व्यायाम पद्धति माना जाता है जो स्ट्रेचिंग की श्रेणी में आती है।

आज की व्यस्त, प्रतिस्पर्धी और तनावपूर्ण आधुनिक दुनिया में, योग को मनुष्यों के बढ़ते मानसिक तनाव को दूर करने का एक तरीका माना जाता है। योग को आधुनिक चिकित्सा पद्धतियों का हिस्सा बनाने और इस तरह उस अभ्यास की क्षमता का उपयोग करने के प्रयास चल रहे हैं।

योग के माध्यम से शरीर की वक्रता को सीधा करने से मस्तिष्क की पूर्ण भंडारण क्षमता प्राप्त होती है, जिससे प्राण ऊर्जा का समुचित उपयोग सुनिश्चित होता है। इस प्रकार प्राप्त प्राण ऊर्जा रक्त के माध्यम से मस्तिष्क तक पहुँचती है। ऐसा माना जाता है कि इससे मस्तिष्क की कार्यक्षमता बढ़ाने में मदद मिलती है।

प्राचीन लोगों ने ब्रह्मांड की विभिन्न विशेषताओं को देखा और उनके आसनों में कई गुण खोजे और उन्हें मनुष्यों पर परखा और परिणाम अनुभव किए। योग आसन शरीर को शक्ति देते हैं। विज्ञान कहता है कि 'आसन शक्ति देते हैं'। इसके साथ ही नियमित आहार भी जरूरी है। इसमें कोई संदेह नहीं है कि आधुनिक दुनिया में ये निश्चित रूप से फायदेमंद हैं जहां छोटी-छोटी चीजों के लिए भी मशीनों का इस्तेमाल किया जाता है। हालांकि, आसन यम और नियम के बाद आते हैं।

प्राणायाम

मन और सांस एक दूसरे के पूरक हैं। इन्हें एक दूसरे का सारथी कहा जाता है। तीव्र भावनाएं मन को विकृत कर देती हैं और सांस की गति को बदल देती हैं।

प्राणायाम से श्वास पर नियंत्रण संभव होता है।

प्राणायाम योगाभ्यास का एक महत्वपूर्ण विषय है। इसका तात्पर्य नियंत्रित श्वास से है। चूँकि साँस लेने की प्राकृतिक प्रक्रिया में केवल फेफड़ों को फैलाने और सिकोड़ने की प्रक्रिया शामिल नहीं होती, इसलिए इस कमी को दूर करने के लिए योग में प्राणायाम का अभ्यास शामिल किया गया है। यहाँ, कुछ प्रतिबंधों का सचेत रूप से पालन करते हुए साँस ली जाती है। इस तरह, आवश्यक ऑक्सीजन और ऊर्जा अवशोषित होती है। योग विज्ञान के अनुसार, मानसिक नियंत्रण की कमी से बीमारियाँ विकसित होती हैं।

सांस लेने (छोड़ने) का सही तरीका दायाँ या बायाँ नथुना है या नहीं, यह अक्सर संदर्भ के आधार पर अलग-अलग होता है। हालाँकि, यह योग का प्राचीन विज्ञान है - विशेष रूप से प्राणायाम - जो इस पर अधिक विस्तार से चर्चा करता है।

 

योग और नासिका:

 

मानव नाक दो मुख्य भागों में विभाजित होती है।

 

आध्यात्मिक और योग विज्ञान का कहना है कि भोजन करते समय दाहिनी नासिका से सांस लेने से अग्नि तत्व (तेजस) उत्तेजित होता है और पाचन क्रिया तेज होती है। यह पिंगला नाड़ी (सूर्य शिरा) के सक्रिय होने से जुड़ा है।

पिंगला नाड़ी को शरीर की सूर्य नाड़ी माना जाता है, जो शारीरिक शक्ति और गति का प्रतिनिधित्व करती है। ऐसा माना जाता है कि जब इसे उत्तेजित किया जाता है, तो पाचन प्रक्रिया और शरीर की गर्मी उत्तेजित होती है, जिससे भोजन का पाचन तेज होता है।

इसलिए, ऐसा माना जाता है कि भोजन करते समय दाहिनी नासिका से सांस लेने से पाचन क्रिया बेहतर होती है।

प्राणिक ऊर्जा तंत्रिकाओं के माध्यम से शरीर के प्रत्येक बिंदु तक पहुँचती है।

इड़ा, पिंगला और सुषुम्ना नाड़ियाँ हमारी रीढ़ के आधार से सिर तक तीन मुख्य ऊर्जा चैनल हैं, जो सहस्रार चक्र पर खुलती हैं, जिसमें बाईं ओर इड़ा, मध्य में सुषुम्ना और दाईं ओर पिंगला है।

72,000 नाड़ियों में से दस महत्वपूर्ण हैं, लेकिन योग अभ्यास में केवल पहली तीन ही शामिल होती हैं।

1. इडा - बायीं ओर

2. पिंगला - दाहिना भाग

3. सुषुम्ना - मध्य में

4. गांधारी - बायीं आँख

5. हस्तिजिह्वा - दाहिनी आँख

6. पूसा - दाहिना कान

7. यशस्विनी - बायां कान

8. अलम्बुसा - मुख

9. कुहू - प्रजनन अंगों का क्षेत्र

10. शंखिनी - मलाशय क्षेत्र

वैसे तो हम आम तौर पर एक ही समय में दोनों नथुनों से सांस लेते हैं, लेकिन कभी-कभी एक नथुना ज़्यादा सक्रिय हो जाता है। यह नासिका चक्र नामक प्रक्रिया का हिस्सा है, जिसका मतलब है कि हर 90 मिनट में एक नथुना (बायां या दायां) ज़्यादा सक्रिय हो जाता है और दूसरा कम सक्रिय हो जाता है।

यह भी कहा जा सकता है कि यह प्रक्रिया स्वर योग नामक एक विशेष योगिक ज्ञान द्वारा नियंत्रित होती है, और जिस तरह से हम सांस लेते हैं, वह शरीर और मन के तत्वों को प्रभावित करता है।

मन और प्राण ऊर्जा के संबंध में इड़ा, पिंगला और सुषुम्ना नाड़ियाँ बहुत महत्वपूर्ण तंत्रिकाएँ हैं।

मन और प्राण ऊर्जा के संबंध में इड़ा, पिंगला और सुषुम्ना नाड़ियाँ बहुत महत्वपूर्ण तंत्रिकाएँ हैं।

1. इड़ा नाड़ी: इसे चंद्र नाड़ी के नाम से भी जाना जाता है, इड़ा एक शांत और शांत स्वभाव का प्रतिनिधित्व करती है। यह अंतर्ज्ञान, विचार, अनुग्रह और शांति को नियंत्रित करती है। इड़ा, जो शरीर के बाईं ओर चलती है, वह नाड़ी है जो हृदय केंद्र की ओर जाती है।

2. पिंगला नाड़ी: पिंगला नाड़ी को सूर्य नाड़ी के नाम से भी जाना जाता है। यह गर्मी और शक्ति का प्रतिनिधित्व करती है। यह दैनिक गतिविधियों के लिए ऊर्जा, प्रेरणा और शारीरिक गतिविधि को नियंत्रित करती है। पिंगला वह नाड़ी है जो शरीर के दाईं ओर जाती है।

3. सुषुम्ना नाड़ी: यह नाड़ी बाईं और दाईं नाड़ियों का संयोजन है, जबकि यह कुंडलिनी ऊर्जा का चैनल भी है। जब सुषुम्ना नाड़ी सक्रिय होती है, तो प्राण ऊर्जा शरीर और मन की उच्च अवस्था तक पहुँच जाती है। यह आमतौर पर प्राणायाम और ध्यान के माध्यम से प्राप्त किया जाता है। कुंडलिनी सक्रियण के माध्यम से, हमारी छठी इंद्री और उच्च आध्यात्मिकता जागृत होती है।

तंत्रिकाओं के बारे में ये विचार मुख्य रूप से अध्यात्म और योग में पाए जाते हैं। शरीर का पैरासिम्पेथेटिक तंत्रिका तंत्र सक्रिय होता है, जिससे मानसिक, शारीरिक और आध्यात्मिक स्वास्थ्य में वृद्धि होती है।

मुख्य प्राणायाम:

1. नाड़ीशुद्धि प्राणायाम / अनुलोम-विलोम (नाक से वैकल्पिक श्वास)

निर्णय:

1. अपने दाहिने हाथ के अंगूठे (धड़) से दाहिनी नासिका को बंद करें।

2. बायें नथुने से सांस अंदर लें।

3. मध्यमा अंगुली से बायीं नासिका को बंद करें।

4. दायाँ नथुना खोलें और साँस छोड़ें।

5. उसी तरफ से दोबारा सांस लें, फिर दूसरी तरफ से सांस बंद करें और छोड़ें।

यह क्रम जारी रहना चाहिए - लगभग 5-10 चक्र तक।

✅ लाभ:

मन और शरीर को संतुलित करता है

- तंत्रिकाओं को साफ करता है

- अत्यधिक सोच, भय और चिंता को कम करता है

2. चंद्र भेदन प्राणायाम (शांति के लिए)

बायीं नासिका से सांस अंदर लें।

दाएँ नथुने से साँस बाहर छोड़ें।

✅ आराम, रक्तचाप कम करना, नींद में सुधार

3. सूर्य भेदन प्राणायाम (जब आपको ऊर्जा की आवश्यकता हो)

दाहिने नथुने से सांस अंदर लें।

बायीं नासिका से सांस बाहर छोड़ें।

✅ हल्के जलोदर, पेचिश और थकान के लिए भी अच्छा है

ध्यान देने योग्य बातें:

प्राणायाम का अभ्यास करते समय स्वच्छ हवा और शांत वातावरण आवश्यक है।

ऐसा करने के लिए खाने के 2 घंटे बाद तक प्रतीक्षा करें।

सबसे अच्छा यह है कि पहले किसी शिक्षक के मार्गदर्शन में अध्ययन करें। 

बाएं और दाएं नथुने से सांस का प्रवाह शरीर के ऊर्जा परिसंचरण और मानसिक संतुलन के लिए महत्वपूर्ण है।

1. नींद लाने के लिए - चंद्रभेदन प्राणायाम (शीतलन प्राणायाम)

 

लक्ष्य: मन और शरीर को शांत करना और उन्हें नींद के लिए तैयार करना।

 

निर्णय:

1. सीधे बैठें।

2. दाहिने नथुने को बंद करें (अपने अंगूठे का उपयोग करके)।

3. बायें नथुने से सांस अंदर लें।

4. बायें हाथ को बंद करें और दायें हाथ से सांस छोड़ें।

5. इसी क्रम को 10-15 चक्रों तक दोहराएं।

 

लाभ:

- नींद बढ़ती है

- तनाव कम करता है

- रक्तचाप को नियंत्रित करता है

 

समय: इसे रात को सोने से पहले करें।

  

2. चिंता कम करने के लिए - नाड़ी शुद्धि प्राणायाम (वैकल्पिक नासिका)

 

लक्ष्य: मन का संतुलन, विचारों का सामंजस्य

 

निर्णय:

1. दायाँ नथुना बंद करें और बाएँ नथुने से साँस लें।

2. फिर बायें को बंद करें और दायें से सांस छोड़ें।

3. पुनः दाहिनी ओर से श्वास लें, फिर बायीं ओर से श्वास छोड़ें।

4. इसे 10-15 चक्र तक दोहराएं।

 

✅ लाभ:

- सोचने की क्षमता में सुधार होगा

- आप उत्तेजना और भय को अच्छी तरह से नियंत्रित कर सकते हैं

- ध्यान के लिए तैयार होने हेतु प्राणायाम

 

समय, सुबह या शाम, शांत समय

 

3. ऊर्जा और उत्साह प्राप्त करने के लिए - सूर्य भेदन प्राणायाम

 

लक्ष्य: उदासीनता कम करना और ऊर्जा बढ़ाना

निर्णय:

1. बाएं नथुने को बंद करें (मध्यमा उंगली का उपयोग करके)

2. दाएँ नथुने से साँस अंदर लें।

3. फिर दायाँ मुँह बंद करें और बाएँ मुँह से साँस छोड़ें।

4. इस तरह 10 चक्र करें।

✅ लाभ:

- सुस्ती, थकान और नींद को कम करता है

- शीघ्र चेतावनी प्रदान करेगा

- यह उन समय के लिए अच्छा है जब आपको तुरंत ऊर्जा की आवश्यकता होती है

समय: सुबह या इच्छित समय पर

  

निर्देश:

- केवल अपने नथुनों से ही सांस लें और छोड़ें (केवल अपनी नाक से)।

 

- यह सिद्धांत इस प्रकार काम करता है कि शरीर का बायां भाग = शांति और दायां भाग = ऊर्जा।

- शुरुआत में एक ही समय में एक ही तरीके से 5-10 चक्र पर्याप्त हैं।

 

ध्यान

ध्यान की क्षमता का स्वभाव अनुभूति के बिंदु पर एकता का अनुभव करना है। यह अपरिवर्तनशील और अपरिवर्तनीय ज्ञान की अवस्था है। ध्यान का अभ्यासी मंत्र-ओंकार को ही एकमात्र आधार मानता है। मंत्र वह मध्यस्थ है जो मन और आत्मा के बीच संबंध स्थापित करता है। चूंकि मंत्र ईश्वरीय शब्द है, इसलिए इसका अर्थ सहित जप करना ध्यान बन जाता है। सभी विकारों (अज्ञान, अविद्या, मोह, राग, द्वेष, आसक्ति), कर्म (अच्छे कर्म और बुरे कर्म) और विचार (भावनाओं) से मुक्त परम दयालु ईश्वर का निरंतर ध्यान करने से साधक तदर्थत्व को प्राप्त करता है। इस प्रकार, यह एकता की प्राप्ति का मार्ग प्रशस्त करता है।

समाधि

समाधि योग का आठवाँ और अंतिम अंग है। समाधि वह अवस्था है जिसमें मन और आत्मा नमक और पानी की तरह एक हो जाते हैं। जब उपर्युक्त सात साधनाएँ की जाती हैं, तब भी ध्यानी, विषय और ध्यान के बीच अंतर बना रहता है। लेकिन समाधि में ध्यानी और ध्यान विषय में लीन हो जाते हैं - त्रिपुटी नष्ट हो जाती है - और सब कुछ एक हो जाता है, और योग की सफलता प्राप्त होती है। पतंजलि प्रणाली के अनुसार, समाधि में साधक द्वारा अनुभव किया जाने वाला परम आनंद आत्मा और परमात्मा की एकता के कारण होता है।

लेकिन इतना सब होने के बावजूद, मुझे अभी भी कुछ संदेह हैं:

क्या यह कहना गलत नहीं है कि हमें सांस लेते समय सांस लेनी चाहिए और छोड़ते समय भी सांस लेनी चाहिए? 

क्योंकि जब आप सांस लेते हैं तो सांस फेफड़ों में नहीं, बल्कि पेट में जाती है।

कहा जाता है कि प्राणायाम पर्याप्त ऑक्सीजन प्राप्त करने के लिए किया जाता है। क्या इससे कोई फर्क नहीं पड़ता कि शरीर में ऑक्सीजन की मात्रा ज़्यादा है या कार्बन डाइऑक्साइड की मात्रा कम है?

कार्बन डाइऑक्साइड की उपस्थिति के कारण रक्त वाहिकाएं फैलती हैं, जिसका अर्थ है कि  यदि कार्बन डाइऑक्साइड कम हो जाए तो रक्त वाहिकाएं सिकुड़ जाएंगी, है ना?

सांस की हवा हमेशा फेफड़ों में ही जाती है, पेट में नहीं। लेकिन:

जब हम गहरी सांस लेते हैं (जैसे प्राणायाम में), डायफ्राम (diaphragm) नीचे खिंचता है।

इससे पेट की ओर दबाव बढ़ता है, और पेट बाहर निकलता है।

इसलिए ऐसा लगता है कि हवा पेट में जा रही है, जबकि वास्तव में वह सिर्फ फेफड़ों में ही जाती है, विशेषकर उनके निचले हिस्से तक।

इसे "डायफ्रामेटिक ब्रीदिंग" या "एब्डोमिनल ब्रीदिंग" कहा जाता है।

क्या प्राणायाम केवल ऑक्सीजन लेने के लिए किया जाता है? क्या CO₂ की मात्रा का भी महत्व है?

सिर्फ ऑक्सीजन का बढ़ना ही उद्देश्य नहीं है, बल्कि शरीर में O₂ और CO₂ का संतुलन बनाए रखना ज़रूरी है।

योगिक और वैज्ञानिक दृष्टिकोण:

1. 🧠 मस्तिष्क और रक्त वाहिकाएं CO₂ के स्तर से प्रभावित होती हैं।

यदि CO₂ अत्यधिक कम हो जाए (Hyperventilation से), तो रक्त वाहिकाएं सिकुड़ जाती हैं — जिससे मस्तिष्क में ऑक्सीजन की आपूर्ति भी घट सकती है।

2. 📉 इसी कारण प्राणायाम में धीमी, गहरी और नियंत्रित सांस को प्राथमिकता दी जाती है – ताकि CO₂ बहुत कम न हो।

3. 🌀 CO₂ का एक नियंत्रित स्तर "बॉडी के pH बैलेंस" और स्वस्थ रक्त संचार के लिए आवश्यक होता है।

श्वसन का स्थान हवा फेफड़ों में जाती है, पेट में नहीं

पेट का फैलना डायफ्राम खिंचाव से पेट बाहर निकलता है

प्राणायाम का उद्देश्य केवल ऑक्सीजन नहीं, बल्कि संतुलित श्वसन (O₂ + CO₂)

CO₂ की भूमिका रक्त वाहिकाएं फैलाने और मस्तिष्क में संचार बनाए रखने में सहायक है।

യോഗ ദിനം

അന്താരാഷ്ട്ര യോഗ ദിനം – ആത്മാവും ശരീരവും ഏകീകരിക്കുന്ന ദിനം. 

ആയുസ്സും ആരോഗ്യവും പ്രദാനം ചെയ്യുക എന്നതാണ് യോഗയുടെ മുഖ്യലക്ഷ്യം.ഇതിനുള്ള അനേകം ഉപായങ്ങളും ഉപദേശങ്ങളുമാണ് യോഗശാസ്ത്രം പ്രതിപാദിച്ചിരിക്കുന്നത്. ആസന, പ്രാണായാമാദികളാണ് പ്രധാനമായ യോഗസാധനകൾ . പ്രകൃതിചികിത്സയിൽ യോഗ നിർബന്ധമാണ്.

സാംഖ്യവും യോഗവും ലക്ഷ്യത്തിന്റെ കാര്യത്തിൽ ഒന്ന് തന്നെയാണ്‌ പ്രതിപാദിക്കുന്നത്. എന്നാൽ കപിലൻ താത്വികമായി അവതരിപ്പിക്കുന്നത് പ്രായോഗികമായി നേടാനാണ്‌ പതഞ്ജലി ശ്രമിക്കുന്നത്. സത്യം കണ്ടെത്തിയാൽ മാത്രം പോര അത് പ്രാപ്തമാക്കുകയും വേണം എന്ന് അദ്ദേഹം സമർത്ഥിക്കുന്നു. അതിനാൽ താത്വികമായ പഠനവും അതിനൊപ്പം പ്രായോഗികമായ പരിശീലനവും ആവശ്യമാണ്‌ എന്ന് അദ്ദേഹം കണ്ടെത്തി. ഈ പരിശീലനങ്ങൾക്ക് എട്ട് ഘടകങ്ങൾ അഥവാ ഭാവങ്ങൾ ഉണ്ട്. ഇത് അഷ്ടാംഗങ്ങൾ എന്നറിയപ്പെടുന്നു

യമം, നിയമം. ആസനം, പ്രാണായാമം, പ്രത്യാഹാരം, ധാരണ, ധ്യാനം, സമാധി എന്നിവയാണ്‌ യോഗത്തിന്റെ അഷ്ടാംഗങ്ങൾ. ഈ എട്ടു പരിശീലനങ്ങൾ വഴി ജീവിതത്തെ നിയന്ത്രിക്കുക വഴിയാണ് മനുഷ്യൻ താഴ്ന്ന ഘട്ടത്തിൽ നിന്ന് ഉയർന്നഘട്ടത്തിലേക്ക് വളരുന്നത് എന്ന് സാംഖ്യം സിദ്ധാന്തിക്കുന്നു. ഇത് യോഗസൂത്രത്തിന്റെ രണ്ടും മൂന്നും പാദങ്ങളിലായി ഈ എട്ടംഗങ്ങളെപ്പറ്റി സവിസ്തരം പ്രതിപാദിക്കുന്നു.

യമം = ആത്മ നിയന്ത്രണമാണ്‌ യമം. മനഃശക്തിയെ ശരിയായ വഴികളിലേക്ക് പ്രചരിപ്പിക്കുകയാണ്‌ ഇത്. ഇത് സാധിക്കണമെങ്കിൽ അഹിംസ, സത്യം, ആസ്തേയം, ബ്രഹ്മചര്യം, അപരിഗ്രഹം എന്നിവയാവശ്യമാണ്‌.

നിയമം = ശൗചം (ശരീരശുദ്ധി), സന്തോഷം, തപസ്സ്, സ്വാദ്ധ്യായം, ഈശ്വരഭക്തി, എന്നിവയടങ്ങിയിരിക്കുന്നു.

ആസനം = ശരീരത്തിന്റെ ആരോഗ്യത്തിനായി അനുഷ്ഠിക്കേണ്ട സാങ്കേതിക കസർത്തുകൾ ആണ്‌ ആസനങ്ങൾ. മനസ്സിനെ നിയന്ത്രിക്കാനായി ശരീരത്തെ നിയന്ത്രിക്കുകയാണിവിടെ ചെയ്യുന്നത്. വിവിധതരം കായികാഭ്യാസങ്ങൾ ഇതിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു. യോഗാസനങ്ങൾ എന്നാണിവ അറിയപ്പെടുന്നത്.

പ്രാണായാമം = ശ്വാസോച്ഛ്വാസ ഗതികളെനിയന്ത്രിക്കുന്നതിനെയാണ്‌ പ്രാണായാമം എന്ന് പറയുന്നത്.

പ്രത്യാഹാരം = ഇന്ദ്രിയങ്ങളെ സ്വവിഷയങ്ങളിൽ നിന്ന് പിന്തിരിപ്പിക്കുന്നതിന്‌ പ്രത്യാഹാരം എന്ന് വിളിക്കുന്നു.

ധാരണ = മനസ്സിനെ ഏകാഗ്രമാക്കുന്നത് ധാരണ എന്ന് അറിയപ്പെടുന്നു

ധ്യാനം = ഈ ഏകാഗ്രമായ മനസ്സിനെ ഏകോപിപ്പിക്കുന്നതിനെ ധ്യാനം എന്ന് പറയുന്നു.

സമാധി = ധ്യാനത്തിലൂടെയുള്ള പരിപൂർണ്ണ ജ്ഞാനാഗമനമാണ്‌ സമാധി.

പ്രകൃതിയോട് ഏറ്റവും അടുത്ത് നിൽക്കുന്ന ഈ ദിവസം, ലോകം മുഴുവൻ യോഗ ദിനമായി ആഘോഷിക്കുന്നു. ശ്വാസത്തിന്റെയും ദേഹത്തിന്റെയും ശുദ്ധീകരണവും, മനസ്സിന്റെ സമാധാനവും ലക്ഷ്യമാക്കി അനാദികാലം മുമ്പേ ഭാരതം ലോകത്തോട് പങ്കുവെച്ച ഈ ആദ്ധ്യാത്മിക ശാസ്ത്രം ഇന്ന് ലോകമെമ്പാടുമുള്ള ലക്ഷക്കണക്കിന് ആളുകൾക്ക് ജീവിതശൈലി ആയിരിക്കുന്നു.

യോഗം എന്നത് വെറും വ്യായാമമല്ല. അതിന്റെ അർത്ഥം തന്നെ "യോജനം" – ആത്മാവ്, മനസ്സ്, ശരീരം എന്നിവയുടെ ഏകീകരണം. നാം ചെയ്യുന്നത് ആസനങ്ങൾ മാത്രമല്ല, പ്രാണായാമം, ധ്യാനം, ധാരണമുകൾ എന്നിവയുമാണ് യോഗത്തിന്റെ ഭാഗങ്ങൾ.

ഇന്ത്യയിലെ പൗരാണിക ആരോഗ്യ പരിപാലന സമ്പ്രദായങ്ങളിൽ ഒന്നാണ്‌ യോഗ. ഇന്ത്യ ലോകത്തിന് നൽകിയ സംഭാവനയാണിത്. ഇന്ന് സ്‌ട്രെച്ചിങ് എന്ന വിഭാഗത്തിൽ വരുന്ന ഒരു വ്യായാമ രീതിയായി ഇന്ന് കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.

തിരക്കും മത്സരവും വ്യാകുലതയും നിറഞ്ഞ ആധുനികകാലത്ത്‌, മനുഷ്യന്റെ വർദ്ധിച്ചു വരുന്ന മാനസികപിരിമുറുക്കത്തിന്റെ പിരി അയയ്‌ക്കാൻ യോഗ കൊണ്ടു സാധിക്കുമെന്ന് കരുതപ്പെടുന്നു‌. ആധുനിക ചികിത്സാ സമ്പ്രദായങ്ങളുടെ ഭാഗമായി യോഗയെ മാറ്റാനും അതുവഴി ആ സമ്പ്രദായത്തിന്റെ സാധ്യതകൾ പ്രയോജനപ്പെടുത്താനുമുള്ള പരിശ്രമങ്ങൾ നടന്നുവരുന്നുണ്ട്.

ശരീരത്തിന്റെ വളവുകൾ യോഗയിലൂടെ നിവർത്തി ശ്യാസകോശത്തിന്റെ പൂർണ സംഭരണ ശേഷിയിലെത്തിക്കുകയും ഇതുവഴി പ്രാണവായുവിന്റെ ഉപയോഗം ശരിയായ നിലയിലെത്തിക്കുന്നു. ഇങ്ങനെ ലഭിക്കുന്ന പ്രാണവായു രക്തത്തിലൂടെ തലച്ചോറിലെത്തുന്നു. ഇതുവഴി തലച്ചോറിന്റെ പ്രവർത്തനം ഉന്നതിയിലെത്തുന്നു എന്ന്‌ വിലയിരുത്തപ്പെടുന്നു.

പ്രപഞ്ചത്തിലെ വിവിധ ചരാചരങ്ങളെ നിരീക്ഷിച്ച പൂർവികർ ഇവരുടെ ഇരിപ്പിൽ തന്നെ പല ഗുണഗണങ്ങൾ കണ്ടെത്തുകയും അത് മനുഷ്യരിൽ പരീക്ഷിച്ച് ഫലം അനുഭവിച്ചറിയുകയും ചെയ്തു. യോഗാസനങ്ങൾ ശരീരത്തിന് ദൃഡത നൽകുന്നവയാണ്. 'ആസനേന ഭവേത് ദൃഡം' എന്നാണ് ശാസ്ത്രം പറയുന്നത്. ഒപ്പം ചിട്ടയായ ഭക്ഷണക്രമവും ഇതിന് അത്യന്താപേക്ഷിതമാണ്. നിസ്സാരകാര്യങ്ങൾക്കു പോലും യന്ത്രസാമഗ്രികൾ ഉപയോഗിക്കുന്ന ആധുനിക ലോകത്തിൽ ഇവ തീർച്ചയായും ഗുണം ചെയുമെന്ന കാര്യത്തിൽ സംശയമില്ല. എങ്കിലും യമം, നിയമം ഇവ കഴിഞ്ഞാണ് ആസനങ്ങൾക്ക് സ്ഥാനം.

പ്രാണായാമം

മനസ്സും ശ്വാസവും പരസ്പര പൂരകങ്ങളാണ്. അന്യോന്യം രഥസാരഥി എന്നാണ് പറയുന്നത്. വികാരതീവ്രത മനസ്സിനെ വികലമാക്കുക വഴി ശ്വാസോച്ഛ്വാസത്തിന്റെ ഗതിവേഗതയേയും മാറ്റുന്നു.

നിയന്ത്രണവിധേയമായ ശ്വാസോച്ഛ്വാസം പ്രാണായാമം കൊണ്ട് സാധ്യമാക്കുന്നു

യോഗാഭ്യാസത്തിന്റെ പ്രധാനമായ വിഷയമാണ് പ്രാണായാമം. നിയന്ത്രണവിധേയമായ ശ്വാസോച്ഛ്വാസത്തിനെയാണ് ഇതുകൊണ്ട് ഉദ്ദേശിക്കുന്നത്. സ്വാഭാവികമായി നടന്നുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന ശ്വാസോച്ഛ്വാസപ്രക്രിയയിൽ ശ്വാസകോശങ്ങളെ വികാസ-സങ്കോചങ്ങൾക്ക് വിധേയമാക്കാൻ മാത്രമുള്ള പ്രക്രിയ നടക്കുന്നില്ല എന്ന കാരണത്താൽ ഈ കുറവ് പരിഹരിക്കാനാണ് യോഗയിൽ പ്രാണായാമം എന്ന അഭ്യാസം ഉൾപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നത്. ബോധപൂർവ്വം ചില നിയന്ത്രണങ്ങൾ പാലിച്ചുകൊണ്ടാണ് ഇവിടെ ശ്വാസോച്ഛ്വാസം നടത്തുന്നത്. ഇപ്രകാരം ആവശ്യമായ ഓക്സിജനും ഊർജ്ജവും ആഗിരണം ചെയ്യപ്പെടുന്നു.യോഗശാസ്ത്രപ്രകാരം മനോനിയന്ത്രണമില്ലായ്മ രോഗങ്ങളായി പരിണമിക്കുന്നു.

ശ്വാസം എടുക്കുമ്പോൾ (ശ്വാസപ്രശ്വാസം നടത്തുമ്പോൾ) ശരിയായ രീതിയിൽ ഉപയോഗിക്കേണ്ടത് ഇടത് നാസാരന്ധ്രം ആണോ, വലത് ആണോ എന്നത് പലപ്പോഴും സന്ദർഭാനുസൃതമായി വ്യത്യാസപ്പെടും. എന്നാൽ, ഇതിനെക്കുറിച്ച് കൂടുതൽ വിശദമായി പ്രതിപാദിക്കുന്നത് പ്രാചീന യോഗ ശാസ്ത്രമാണ് — പ്രത്യേകിച്ച് പ്രാണായാമം.

 

യോഗവും നാസാരന്ധ്രങ്ങളും:

 

മനുഷ്യരുടെ മൂക്ക് രണ്ട് പ്രധാന ഭാഗങ്ങളിലായാണ് വിഭജിച്ചിരിക്കുന്നത്.

 

അഹാരം കഴിക്കുമ്പോൾ വലത് മൂക്ക് വഴി ശ്വാസം എടുക്കുന്നത് അഗ്നി തത്ത്വത്തെ (തേജസ്) ഉത്തേജിപ്പിക്കുകയും ദഹനം വേഗത്തിലാക്കുകയും ചെയ്യുമെന്നാണ് ആധ്യാത്മിക, യോഗ ശാസ്ത്രങ്ങൾ പറയുന്നത്. ഇത് പിംഗള നാഡി (സൂര്യനാഡി) സജീവമാകുന്നതിനോടാണ് ബന്ധിപ്പിക്കപ്പെടുന്നത്.

പിംഗള നാഡി ശരീരത്തിലെ സൂര്യനാഡിയായി കരുതപ്പെടുന്നു, ജഡശക്തിയെയും ചലനത്തിനെയും പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു. ഇത് ഉത്തേജിതമായാൽ ദഹന പ്രക്രിയയ്ക്കും ശരീരത്തിലെ ചൂടിനും ഉത്തേജനം ലഭിക്കും, അതിനാൽ അഹാരം വേഗത്തിൽ ദഹിക്കും എന്നാണ് വിശ്വാസം.

ഇതിനാൽ, അഹാരം കഴിക്കുമ്പോൾ വലത് മൂക്ക് വഴിയുള്ള ശ്വസനം ദഹനം മെച്ചപ്പെടുത്തുമെന്ന് കരുതുന്നു.

ശരീരത്തിൻ്റെ ഓരോ ബിന്ദുവിലേക്കും പ്രാണിക് ഊർജ്ജം നാഡികൾ വഴിയാണ് സഞ്ചരിക്കുന്നത്.

ഇഡ, പിംഗള, സുഷുമ്ന നാഡികൾ നമ്മുടെ നട്ടെല്ലിൻ്റെ അടിത്തട്ടിൽ നിന്നും തലയിലേക്കും മൂന്ന് പ്രധാന ഊർജ്ജ ചാനലുകളാണ്, ഇത് സഹസ്രാർ ചക്രയിൽ തുറക്കുന്നു, ഇടത് ഭാഗത്ത് ഇഡ, മധ്യഭാഗത്ത് സുഷുമ്ന, വലതുവശത്ത് പിംഗളയും.

72,000 നാഡികൾ ഉള്ളതിൽ പത്തണ്ണം ആണ് പ്രധാനം, എന്നാൽ ആദ്യത്തെ മൂന്നെണ്ണം മാത്രമേ യോഗ പരിശീലനത്തിൽ ഉൾപ്പെട്ടിട്ടുള്ളൂ.

1. ഇഡ - ഇടത് വശം

2. പിംഗള - വലത് വശം

3. സുഷുമ്ന - മധ്യത്തിൽ

4. ഗാന്ധാരി - ഇടത് കണ്ണ്

5. ഹസ്തിജിഹ്വ - വലത് കണ്ണ്

6. പൂസ - വലത് ചെവി

7. യശസ്വിനി - ഇടത് ചെവി

8. അലംബുസ - വായ

9. കുഹു - പ്രത്യുൽപാദന അവയവങ്ങളുടെ പ്രദേശം

10. സംഖിനി - മലാശയ പ്രദേശം

നമ്മൾ സാധാരണയായി ഒരേ സമയം രണ്ട് നാസാ ദ്വാരങ്ങളിലൂടെയും ശ്വാസം എടുക്കുമെങ്കിലും, ചില സമയങ്ങളിൽ ഒരു നാസാദ്വാരം കൂടുതലായി പ്രവർത്തിക്കുന്നു. ഇത് നാസികാ ചക്രം എന്ന പ്രക്രിയയുടെ ഭാഗമാണ്, അതായത്, ഓരോ 90 മിനിറ്റിലും ഒരേ സമയം ഒരു നാസാ ദ്വാരം (ഇടതു അല്ലെങ്കിൽ വലതു) കൂടുതൽ സജീവമാകുകയും മറ്റേത് കുറച്ച് സജീവമാകുകയും ചെയ്യും.

ഈ പ്രക്രിയ നിയന്ത്രിക്കുന്നത് സ്വരയോഗം എന്ന പ്രത്യേക യോഗ വിജ്ഞാനമാണെന്നും പറയാം, ശ്വാസം എടുക്കുന്ന രീതി ശരീരത്തിന്റെയും മനസ്സിന്റെയും ഘടകങ്ങളെ സ്വാധീനിക്കുന്നു.

ഇഡ, പിംഗള, സുഷുമ്ന നാഡികൾ മനസ്സിന്റെയും പ്രാണശക്തിയുടെയും കാര്യത്തിൽ വളരെ പ്രാധാന്യമുള്ള നാഡികളാണ്.

1. ഇഡ നാഡി: ചന്ദ്രനാഡിയായി അറിയപ്പെടുന്ന ഇഡ, ശീതള പ്രഭാവവും ശാന്തസ്വഭാവവും പ്രതിനിധാനം ചെയ്യുന്നു. ഇത് അവബോധത്തെ, ചിന്തയെ, കൃപയേയും ശാന്തിയേയും നിയന്ത്രിക്കുന്നു. ശരീരത്തിന്റെ ഇടതുഭാഗത്തൂടെ സഞ്ചരിക്കുന്ന ഇഡ, ഹൃദയകേന്ദ്രത്തിലേക്കുള്ള നാഡിയാണ്.

2. പിംഗള നാഡി: പിംഗള നാഡി സൂര്യനാഡിയായി അറിയപ്പെടുന്നു. ഇത് ചൂടും ശക്തിയും പ്രതിനിധാനം ചെയ്യുന്നു. ദൈനംദിന പ്രവർത്തനങ്ങൾക്കായുള്ള ഊർജ്ജം, പ്രചോദനം, ഫിസിക്കൽ ആക്ടിവിറ്റി എന്നിവയെ നിയന്ത്രിക്കുന്നു. ശരീരത്തിന്റെ വലതുഭാഗത്തേക്ക് പോകുന്ന നാഡിയാണ് പിംഗള.

3. സുഷുമ്ന നാഡി: ഈ നാഡി ഇടതും വലതും നാഡികളുടെ സങ്കലനമാണ്, അതേസമയം കുന്ഡലിനി ശക്തിയുടെ മാർഗവുമാണ്. സുഷുമ്ന നാഡി സജീവമാകുമ്പോൾ, പ്രാണശക്തി ശരീരത്തിന്റെയും മനസ്സിന്റെയും ഉന്നതാവസ്ഥയിലേക്ക് ഉയരുന്നു. ഇത് സാധാരണയായി പ്രാണായാമത്തിലൂടെയും, ധ്യാനം വഴിയും സാധ്യമാക്കാവുന്നതാണ്. കുണ്ഡലിനി ആക്ടീവേഷണിലൂടെ നമ്മുടെ ആറാം ഇന്ദ്രിയവും ഉന്നതമായ ആത്മീയതയും ഉണരുന്നു.

നാഡികളെക്കുറിച്ചുള്ള ഈ ആശയങ്ങൾ പ്രധാനമായും ആത്മീയതയിലും യോഗശാസ്ത്രത്തിലും ഉള്ളതാണ്. ശരീരത്തിലെ പാരാസിമ്പതറ്റിക് നാഡീവ്യൂഹം (parasympathetic nervous system) സജീവമാകുകയും, മാനസിക, ശാരീരിക ആത്മീയ ആരോഗ്യം വർദ്ധിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.

പ്രധാന പ്രാണായാമങ്ങൾ:

1. നാഡിശുദ്ധി പ്രാണായാമം / അനുലോമ–വിലോമം (Alternate Nostril Breathing)

വിധി:

1. വലത് കൈയുടെ അംഗുഷ്ഠം (തുമ്പി) ഉപയോഗിച്ച് വലത് നാസാരന്ധ്രം അടയ്ക്കുക.

2. ഇടത് നാസാരന്ധ്രത്തിലൂടെ ശ്വാസം എടുക്കുക.

3. ഇടത് നാസാരന്ധ്രം മധ്യമാന്ഗുലി കൊണ്ട് അടയ്ക്കുക.

4. വലത് നാസാരന്ധ്രം തുറന്ന് ശ്വാസം പുറത്താക്കുക.

5. വീണ്ടും അതേ വശത്ത് ശ്വാസം എടുക്കുക, പിന്നെ അടച്ച് മറ്റുവശത്ത് വിടുക.

ഇതു തുടരണം — ഏകദേശം 5-10 cycle.

✅ ഗുണങ്ങൾ:

മനസ്സിനും ശരീരത്തിനും തുലാസം നൽകുന്നു

- നാഡികൾ ശുദ്ധീകരിക്കുന്നു

- അമിതചിന്ത, പേടി, മനോവിഷമങ്ങൾ എന്നിവ കുറയ്ക്കുന്നു

2. ചന്ദ്ര ഭേദന പ്രാണായാമം (ശാന്തതയ്ക്ക്)

ഇടത് നാസാരന്ധ്രത്തിലൂടെ ശ്വാസം എടുക്കുക

വലത് നാസാരന്ധ്രത്തിലൂടെ ശ്വാസം വിടുക

✅ ആശ്വാസം, രക്തസമ്മർദ്ദം കുറയ്ക്കൽ, നിദ്രാവൃദ്ധി

3. സൂര്യ ഭേദന പ്രാണായാമം (ഊർജ്ജം വേണ്ടപ്പോൾ)

വലത് നാസാരന്ധ്രത്തിലൂടെ ശ്വാസം എടുക്കുക

ഇടത് നാസാരന്ധ്രത്തിലൂടെ ശ്വാസം വിടുക

✅ മന്തമായ ജലോദരം, ഉദ്ദരവാതം, ക്ഷീണം എന്നിവയ്ക്കും ഉത്തമം

🔔 ശ്രദ്ധിക്കേണ്ട കാര്യങ്ങൾ:

പ്രാണായാമം ചെയ്യുമ്പോൾ ശുദ്ധമായ വായു, ശാന്തമായ അന്തരീക്ഷം ആവശ്യമാണ്

ഭക്ഷണത്തിനുശേഷം 2 മണിക്കൂർ വെയിറ്റ് ചെയ്‌തേ ചെയ്യാൻ

ആദ്യം ഗുരുവിന്റെ മാർഗ്ദർശനത്തിൽ പഠിക്കുന്നത് ഉത്തമം 

ഇടതു–വലതു നാസാരന്ധ്രം വഴിയുള്ള ശ്വാസപ്രവാഹം ശരീരത്തിന്റെ ഊർജ്ജ സംവഹനത്തിനും മനസ്സിന്റെ തുലാസത്തിനും പ്രധാനമാണ്.

1. ഉറക്കം ലഭിക്കാൻ — ചന്ദ്ര ഭേദന പ്രാണായാമം (Cooling Pranayama)

 

ലക്ഷ്യം: മനസ്സും ശരീരവും ശാന്തമാക്കി ഉറക്കത്തിനായി തയ്യാറാക്കുക.

 

വിധി:

1. നേരെ ഇരിക്കുക.

2. വലത് നാസാരന്ധ്രം അടയ്ക്കുക (അംഗുഷ്ഠം ഉപയോഗിച്ച്).

3. ഇടത് നാസാരന്ധ്രത്തിലൂടെ ശ്വാസം എടുക്കുക.

4. ഇടത് അടച്ച് വലത് വഴിയാണ് ശ്വാസം പുറത്തേക്ക് വിടുക.

5. ഇതേ ക്രമം 10–15 cycle ആവർത്തിക്കുക.

 

ഗുണങ്ങൾ:

- ഉറക്കം വർദ്ധിപ്പിക്കും

- മനോവിഷമം കുറയ്ക്കും

- രക്തസമ്മർദ്ദം നിയന്ത്രിക്കുന്നു

 

സമയം: ഉറക്കത്തിനുമുമ്പ് രാത്രി ചെയ്യുക

  

2. ആംഗ്സൈറ്റി കുറയ്ക്കാൻ — നാഡി ശുദ്ധി പ്രാണായാമം (Alternate Nostril)

 

ലക്ഷ്യം: മനസ്സിന്റെ സന്തുലിതാവസ്ഥ, ചിന്തകളുടെ സമവായം

 

വിധി:

1. വലത് നാസാരന്ധ്രം അടച്ച് ഇടത് വഴിയായി ശ്വാസം എടുക്കുക

2. പിന്നെ ഇടത് അടച്ച് വലത് വഴി ശ്വാസം വിടുക

3. വലത് വഴി വീണ്ടും ശ്വാസം എടുക്കുക, പിന്നെ ഇടത് വഴി വിടുക

4. ഇതു 10–15 cycle ആവർത്തിക്കുക

 

✅ ഗുണങ്ങൾ:

- ചിന്താശക്തി മെച്ചപ്പെടും

- ആവേശം, ഭയം എന്നിവ നന്നായി കൺട്രോൾ ചെയ്യാം

- ധ്യാനത്തിന് തയ്യാറാക്കുന്ന പ്രാണായാമം

 

സമയം, രാവിലെ അല്ലെങ്കിൽ വൈകിട്ട്, ശാന്തമായ സമയം

  

3. ഊർജ്ജം, ഉത്സാഹം ലഭിക്കാൻ — സൂര്യ ഭേദന പ്രാണായാമം

 

ലക്ഷ്യം: ഉദാസീനത കുറച്ച് ഊർജ്ജം ഉയർത്തുക

 

വിധി:

1. ഇടത് നാസാരന്ധ്രം അടയ്ക്കുക (മധ്യമാന്ഗുലി ഉപയോഗിച്ച്)

2. വലത് നാസാരന്ധ്രത്തിലൂടെ ശ്വാസം എടുക്കുക

3. പിന്നീട് വലത് അടച്ച് ഇടത് വഴി ശ്വാസം വിടുക

4. ഇങ്ങനെ 10 cycle ചെയ്യുക

✅ ഗുണങ്ങൾ:

- മന്ദത, ക്ഷീണം, സ്ലീപി തലസ്ഥിതി കുറയ്ക്കും

- പെട്ടെന്ന് ഉണർവ് നൽകും

- പെട്ടെന്ന് ഊർജ്ജം ആവശ്യമുള്ള സമയങ്ങളിൽ നല്ലത്

സമയം: രാവിലെ അല്ലെങ്കിൽ ആവശ്യമുള്ള സമയത്ത്

  

നിർദ്ദേശങ്ങൾ:

- ശ്വാസം എടുക്കുമ്പോഴും വിടുമ്പോഴും നാസാരന്ധ്രം മൂലം മാത്രം (മൂക്കിലൂടെ മാത്രം) നടത്തുക.

 

- ശരീരത്തിൽ ഇടതു വശം = ശാന്തത വലത് വശം = ഊർജ്ജം എന്ന സിദ്ധാന്തം ആയി പ്രവർത്തിക്കുന്നു.

 

- ഒരേ സമയം ഒരേ രീതിയിൽ 5–10 cycle മതിയാണ് ആദ്യം.

 

ധ്യാനം

ധാരണയ്ക്കു വിഷയമായ ബിന്ദുവിൽ ഏകതാനത അനുഭവിക്കുകയാണ് ധ്യാനം എന്ന അംഗത്തിന്റെ സ്വഭാവം. അപരിവർത്തിതവും അവിചലിതവും ആയ ജ്ഞാനാവസ്ഥയാണ് ഇത്. ധ്യാനം ശീലിക്കുന്നവൻ പ്രണവത്തെ-ഓംകാരത്തെ-ഏകാവലംബമായി സ്വീകരിക്കാറുണ്ട്. മനസ്സും ആത്മാവും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം സ്ഥാപിച്ചുതരുന്ന മധ്യസ്ഥനാണ് പ്രണവം. പ്രണവം ഈശ്വരവാചകമാകയാൽ അർഥാനുസന്ധാനത്തോടുകൂടി ജപിക്കുന്നതു ധ്യാനമായിത്തീരുന്നു. ക്ളേശം (അവിദ്യ, അസ്മിത, രാഗം, ദ്വേഷം, അഭിനിവേശം), കർമം (പുണ്യപാപങ്ങൾ), ആശയം (വാസന) എന്നീ ജീവധർമങ്ങളൊന്നുമില്ലാത്ത പരമകാരുണികനായ ഈശ്വരനെ നിരന്തരം ധ്യാനിക്കുന്നതുകൊണ്ട് സാധകനു തദാകാരത്വം ലഭിക്കുന്നു. അങ്ങനെ അത് ഐക്യസിദ്ധിക്കു വഴിയൊരുക്കുന്നു.

സമാധി

യോഗത്തിന്റെ എട്ടാമത്തേതും അവസാനത്തേതുമായ അംഗമാണ് സമാധി. ഉപ്പും വെള്ളവും പോലെ മനസ്സും ആത്മാവും ഐക്യം പ്രാപിക്കുന്ന ഒരവസ്ഥയാണ് സമാധിയിൽ അനുഭവപ്പെടുന്നത്. മുൻപറഞ്ഞ ഏഴു സാധനകൾ അനുഷ്ഠിക്കുമ്പോഴും ധ്യാതാവ്, ധ്യേയം, ധ്യാനം എന്നിവയുടെ വിവേചനം ഉണ്ടായിരിക്കും. എന്നാൽ സമാധിയിൽ ധ്യാതാവും ധ്യാനവും ധ്യേയത്തിൽ വിലയം പ്രാപിച്ച്-ത്രിപുടി നശിച്ച്-എല്ലാം ഏകാത്മകമായിത്തീരുകയും യോഗത്തിന്റെ സാഫല്യം സിദ്ധവത്കൃതമാകുകയും ചെയ്യും. പാതഞ്ജലപദ്ധതിയനുസരിച്ച് സമാധിയിൽ സാധകൻ അനുഭവിക്കുന്ന പരമാനന്ദം ജീവാത്മാവിന്റെയും പരമാത്മാവിന്റെയും ഐക്യം കൊണ്ടുള്ളതാണ്.

പക്ഷേ ഇതൊക്കെ ആണെങ്കിലും ചില സംശയങ്ങൾ എനിക്കും ഉണ്ട് :

നമ്മൾ ശ്വാസം എടുക്കുമ്പോൾ വയർ വിർക്കണം എന്നും, ശ്വാസം വിടുമ്പോൾ വയർ ചൊട്ടണമെന്നും പറയുന്നതിൽ എന്തോ പന്തികേട് ഇല്ലേ. 

കാരണം ശ്വാസം എടുക്കുമ്പോൾ ശ്വാസം വയറിലേക്ക് അല്ലലോ പോകുന്നത്, ശ്വാസകോശത്തിലേക്ക് (lungs) അല്ലേ പോകുന്നത്.

പര്യാപ്തം ആയ ഓക്സിജൻ കിട്ടാൻ ആണ് പ്രാണായാമം ചെയ്യുന്നത് എന്ന് പറയുന്നു. ഓക്സിജൻ അധികമായാലും, കാർബൺ ഡയോക്സൈഡ് ശരീരത്തിൽ കുറഞ്ഞാലും പ്രശ്‌നമില്ലേ?

കാർബൺ ഡയോക്സൈഡ് ഉള്ളത് കൊണ്ടാണ് രക്തധമനികൾ വികസിച്ചിരിക്കുന്നത്, അതായത് കാർബൺ ഡയോക്സൈഡ് കുറഞ്ഞാൽ രക്ത ധമനികൾ ചുരുങ്ങും എന്നർത്ഥവും കൂടെ ഇല്ലേ?

നമ്മൾ ശ്വസിക്കുന്ന വായു എപ്പോഴും ശ്വാസകോശത്തിലേക്കാണ് പോകുന്നത്, വയറ്റിലേക്കല്ല. പക്ഷേ:

പ്രാണായാമത്തിലെന്നപോലെ, നമ്മൾ ആഴത്തിൽ ശ്വസിക്കുമ്പോൾ, ഡയഫ്രം താഴേക്ക് വലിക്കുന്നു.

ഇത് ആമാശയത്തിലേക്കുള്ള മർദ്ദം വർദ്ധിപ്പിക്കുകയും ആമാശയം പുറത്തേക്ക് വീർക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.

അപ്പോൾ വായു വയറ്റിലേക്ക് പോകുന്നതായി തോന്നുന്നു, വാസ്തവത്തിൽ അത് ശ്വാസകോശത്തിലേക്ക് മാത്രമേ പോകുന്നുള്ളൂ, പ്രത്യേകിച്ച് അവയുടെ താഴത്തെ ഭാഗങ്ങളിലേക്ക്.

ഇതിനെ "ഡയഫ്രാമാറ്റിക് ശ്വസനം" അല്ലെങ്കിൽ "വയറിലെ ശ്വസനം" എന്ന് വിളിക്കുന്നു.

പ്രാണായാമം ഓക്സിജൻ വലിച്ചെടുക്കാൻ മാത്രമാണോ ചെയ്യുന്നത്? CO₂ യുടെ അളവും പ്രധാനമാണോ?

ഓക്സിജൻ വർദ്ധിപ്പിക്കുക മാത്രമല്ല ലക്ഷ്യം, ശരീരത്തിലെ O₂, CO₂ എന്നിവയുടെ സന്തുലിതാവസ്ഥ നിലനിർത്തുന്നതും പ്രധാനമാണ്.

യോഗപരവും ശാസ്ത്രീയവുമായ സമീപനം:

1. 🧠 തലച്ചോറിനെയും രക്തക്കുഴലുകളെയും CO₂ അളവ് ബാധിക്കുന്നു.

ഹൈപ്പർവെൻറിലേഷൻ കാരണം CO₂ വളരെ കുറഞ്ഞാൽ, രക്തക്കുഴലുകൾ ചുരുങ്ങും - ഇത് തലച്ചോറിലേക്കുള്ള ഓക്സിജൻ വിതരണം കുറയ്ക്കുകയും ചെയ്യും.

2. 📉 അതുകൊണ്ടാണ് പ്രാണായാമത്തിൽ സാവധാനത്തിലും ആഴത്തിലും നിയന്ത്രിതമായും ശ്വസിക്കുന്നതിന് മുൻഗണന നൽകുന്നത് - അതിനാൽ CO₂ അധികം കുറയുന്നില്ല.

3. 🌀 "ശരീരത്തിലെ pH സന്തുലിതാവസ്ഥയ്ക്കും" ആരോഗ്യകരമായ രക്തചംക്രമണത്തിനും നിയന്ത്രിതമായ CO₂ അളവ് ആവശ്യമാണ്.

ശ്വസിക്കുന്ന സ്ഥലം വായു ആമാശയത്തിലേക്കാണ് പോകുന്നത്, ശ്വാസകോശത്തിലേക്കാണ് പോകുന്നത്

 ഡയഫ്രം നീട്ടുമ്പോൾ ആമാശയം പുറത്തേക്ക് വീർക്കുന്നു .

പ്രാണായാമത്തിന്റെ ലക്ഷ്യം ഓക്സിജൻ മാത്രമല്ല, സന്തുലിതമായ ശ്വസനവുമാണ് (O₂ + CO₂)

 രക്തക്കുഴലുകളെ വികസിപ്പിക്കുകയും തലച്ചോറിലെ രക്തചംക്രമണം നിലനിർത്താൻ സഹായിക്കുകയും ചെയ്യുക എന്നതാണ് CO₂ ന്റെ പങ്ക് .

मानव सौंदर्य

मानव सौंदर्य कई मायनों में

सुंदरता कई रूपों में आती है। मनोहर सौंदर्य, कामुक सौंदर्य, श्रवण सौंदर्य, बौद्धिक सौंदर्य, आध्यात्मिक सौंदर्य, प्राकृतिक सौंदर्य और सांस्कृतिक सौंदर्य।

इनमें से कुछ उम्र के साथ कम हो गए हैं, जबकि कुछ में सुधार हुआ है।

एक व्यक्ति को जो आकर्षक लगता है, वह दूसरे के लिए उतना महत्वपूर्ण नहीं होता। जबकि कुछ मापने योग्य होते हैं (लत, ध्वनि), कुछ केवल अनुभव के माध्यम से ही जाने जाते हैं (आध्यात्मिकता, बौद्धिकता)।

1. यौन सौंदर्य: एक तेजस्वी चेहरा और एक सुंदर शरीर। लेकिन उम्र के साथ, आकर्षण कम हो जाता है।

2. सुंदर सौंदर्य: एक ऐसा सौंदर्य जो संयमित और अनाकर्षक हो। उनकी सुंदरता बुढ़ापे में भी बनी रहेगी।

3. स्वर सौंदर्य: मधुर आवाज, संगीतमय स्वर, मधुर बोलने का तरीका। अधिकांश लोगों की आवाज उम्र के साथ बदलती है। 

4. बौद्धिक सुंदरता: जो लोग बुद्धिमान होते हैं, बुद्धिमानी से बात करते हैं, और गहराई और सोच के साथ संवाद करते हैं। हालाँकि, जैसे-जैसे वे बड़े होते हैं, अहंकार के कारण कुछ लोग अलग-थलग पड़ जाते हैं।

5. आध्यात्मिक सुंदरता: वह सुंदरता जो भक्ति की गहराई, संस्कृति के रंग और अनुभवों की गहराई को दर्शाती है। यह उम्र के साथ और अधिक आकर्षक होती जाती है।

6. प्राकृतिक सुंदरता: अगर आप पूरे व्यक्ति को बिना किसी मेकअप के भी देखें तो भी उसकी आंखें, नाक, होंठ और बाल बहुत आकर्षक लगते हैं। जब आप पास जाते हैं तो उनमें से एक प्राकृतिक खुशबू आती है। सुंदरता प्रकृति की सुंदरता में ही पाई जाती है।

7. सांस्कृतिक सौंदर्य: जो लोग पारंपरिक प्रथाओं, जैसे रीति-रिवाजों और पोशाक का पालन करने वालों को पसंद करते हैं, वे उन लोगों में सुंदरता पाते हैं जो ऐसा करते हैं।

सौंदर्य की गहराई और दायरा व्यक्ति के मन और अनुभव से निर्धारित होता है।

इड़ा, पिंगला और सुषुम्ना नाड़ियाँ

आध्यात्मिक और योग विज्ञान का कहना है कि भोजन करते समय दाहिनी नासिका से सांस लेने से अग्नि तत्व (तेजस) उत्तेजित होता है और पाचन क्रिया तेज होती है। यह पिंगला नाड़ी (सूर्य शिरा) के सक्रिय होने से जुड़ा है।

पिंगला नाड़ी को शरीर की सूर्य नाड़ी माना जाता है, जो शारीरिक शक्ति और गति का प्रतिनिधित्व करती है। ऐसा माना जाता है कि जब इसे उत्तेजित किया जाता है, तो पाचन प्रक्रिया और शरीर की गर्मी उत्तेजित होती है, जिससे भोजन का पाचन तेज होता है।

इसलिए, ऐसा माना जाता है कि भोजन करते समय दाहिनी नासिका से सांस लेने से पाचन क्रिया बेहतर होती है।

प्राणिक ऊर्जा तंत्रिकाओं के माध्यम से शरीर के प्रत्येक बिंदु तक पहुँचती है।

इड़ा, पिंगला और सुषुम्ना नाड़ियाँ हमारी रीढ़ के आधार से सिर तक तीन मुख्य ऊर्जा चैनल हैं, जो सहस्रार चक्र पर खुलती हैं, जिसमें बाईं ओर इड़ा, मध्य में सुषुम्ना और दाईं ओर पिंगला है।

72,000 नाड़ियों में से दस महत्वपूर्ण हैं, लेकिन योग अभ्यास में केवल पहली तीन ही शामिल होती हैं।

1. इडा - बायीं ओर

2. पिंगला - दाहिना भाग

3. सुषुम्ना - मध्य में

4. गांधारी - बायीं आँख

5. हस्तिजिह्वा - दाहिनी आँख

6. पूसा - दाहिना कान

7. यशस्विनी - बायां कान

8. अलम्बुसा - मुख

9. कुहू - प्रजनन अंगों का क्षेत्र

10. शंखिनी - मलाशय क्षेत्र

वैसे तो हम आम तौर पर एक ही समय में दोनों नथुनों से सांस लेते हैं, लेकिन कभी-कभी एक नथुना ज़्यादा सक्रिय हो जाता है। यह नासिका चक्र नामक प्रक्रिया का हिस्सा है, जिसका मतलब है कि हर 60 मिनट में एक नथुना (बायां या दायां) ज़्यादा सक्रिय हो जाता है और दूसरा कम सक्रिय हो जाता है।

यह भी कहा जा सकता है कि यह प्रक्रिया स्वर योग नामक एक विशेष योगिक ज्ञान द्वारा नियंत्रित होती है, और जिस तरह से हम सांस लेते हैं, वह शरीर और मन के तत्वों को प्रभावित करता है।

मन और प्राण ऊर्जा के संबंध में इड़ा, पिंगला और सुषुम्ना नाड़ियाँ बहुत महत्वपूर्ण तंत्रिकाएँ हैं।

1. इड़ा नाड़ी: इसे चंद्र नाड़ी के नाम से भी जाना जाता है, इड़ा एक शांत और शांत स्वभाव का प्रतिनिधित्व करती है। यह अंतर्ज्ञान, विचार, अनुग्रह और शांति को नियंत्रित करती है। इड़ा, जो शरीर के बाईं ओर चलती है, वह नाड़ी है जो हृदय केंद्र की ओर जाती है।

2. पिंगला नाड़ी: पिंगला नाड़ी को सूर्य नाड़ी के नाम से भी जाना जाता है। यह गर्मी और शक्ति का प्रतिनिधित्व करती है। यह दैनिक गतिविधियों के लिए ऊर्जा, प्रेरणा और शारीरिक गतिविधि को नियंत्रित करती है। पिंगला वह नाड़ी है जो शरीर के दाईं ओर जाती है।

3. सुषुम्ना नाड़ी: यह नाड़ी बाईं और दाईं नाड़ियों का संयोजन है, जबकि यह कुंडलिनी ऊर्जा का चैनल भी है। जब सुषुम्ना नाड़ी सक्रिय होती है, तो प्राण ऊर्जा शरीर और मन की उच्च अवस्था तक पहुँच जाती है। यह आमतौर पर प्राणायाम और ध्यान के माध्यम से प्राप्त किया जाता है। कुंडलिनी सक्रियण के माध्यम से, हमारी छठी इंद्री और उच्च आध्यात्मिकता जागृत होती है।

तंत्रिकाओं के बारे में ये विचार मुख्य रूप से अध्यात्म और योग में पाए जाते हैं। शरीर का पैरासिम्पेथेटिक तंत्रिका तंत्र सक्रिय होता है, जिससे मानसिक, शारीरिक और आध्यात्मिक स्वास्थ्य में वृद्धि होती है।

कामशास्त्र में चार प्रकार की स्त्रियां हैं, और 3 प्रकार के पुरुष

"एक महिला की सुंदरता एक फूल की तरह है, यह कुछ समय के लिए खिलती है और फिर मुरझा जाती है, लेकिन उसके आंतरिक गुण हमेशा बने रहते हैं।"  

                     – कामसूत्र, वात्सायन

मेरे बहुत करीबी मित्र युनुस भाई अक्सर कहते हैं कि शादी करने के लिए आपको पद्मिनी वंश की महिला की जरूरत होती है, चाहे वह आपके देश (केरल) में हो या कश्मीर में। वे कहते हैं कि जिस घर में वे जाएंगे वह बहुत समृद्ध होगा और वे बहुत समृद्ध जीवन व्यतीत करेंगे। लेकिन मुझे लगा कि शायद मुझे इसके बारे में कुछ पता हो, इसलिए मैंने गूगल पर इसकी खोज की, लेकिन मुझे कोई उचित जानकारी नहीं मिली। मैं यहां जो कुछ भी मैंने यहां-वहां पाया है, उसे जोड़ते हुए लिख रहा हूं।

प्राचीन काल से ही पुरुष स्त्रियों को जानने का निरंतर प्रयास करते रहे हैं। उनकी विशेषताएं, जो उन्हें इतना कमजोर होते हुए भी मजबूत बनाती हैं; यह शांत है, लेकिन उग्र भी है। वर्षों से, पुरुषों को महिलाएं जटिल और रहस्यमय लगती रही हैं, फिर भी उन्हें यह एहसास हो गया है कि महिलाएं पुरुषों की समृद्ध दुनिया के पीछे की शक्ति हैं। वह हर रूप में देने वाली है। वह महालक्ष्मी और सरस्वती के समान शांतिपूर्ण हैं, लेकिन यदि परिस्थितियां मांग करें तो वह दुर्गा या काली का भयानक रूप भी धारण कर सकती हैं।

औरत तो औरत है, इसे कहते हैं "नहीं"

"अरी" का अर्थ है कि वह किसी की दुश्मन नहीं है और दूसरे लोग उसमें कोई दुश्मन नहीं देखते। अपने शुद्धतम रूप में एक महिला ईश्वर की सबसे सुंदर और प्रेममयी रचना है, जो अपनी सुंदरता, दया, करुणा, प्रेम और देखभाल के लिए जानी जाती है। उसमें वे सभी गुण हैं जो उसे अद्वितीय और आकर्षक बनाते हैं।

प्राचीन सनातन हिन्दू मान्यताओं के अनुसार, वह शक्ति और प्रकृति का अवतार हैं, समस्त ऊर्जा, प्रेरणा और जीवन शक्ति का केंद्र हैं। इसलिए, एक कहावत है, 'हर सफल आदमी के पीछे एक महिला का हाथ होता है', और इसलिए, इस दुनिया में एक महिला की भूमिका कल्पना से परे है, उसका व्यवहार और विशेषताएं समझने के लिए बहुत जटिल हैं। 

जैसा कि नीति शास्त्र में कहा गया है, "स्त्रिय्य चिरति पुरुषस्य शिशुं दैवो विजानाति कुतो मनुष्य:" अर्थात्, "देवता भी स्त्री के आचरण का पूर्वानुमान नहीं लगा सकते। वे किसी पुरुष के भाग्य को नहीं समझ सकते या यह नहीं जान सकते कि उसका भाग्य किस प्रकार निर्धारित होगा।"

महिलाओं की आयु - युवा, मध्यम आयु, वृद्ध। 16 वर्ष तक की आयु के बच्चे। 16 वर्ष से अधिक और 30 वर्ष से कम की युवा महिला। 30 वर्ष से अधिक और 50 वर्ष तक की परिपक्व महिला। उसके ऊपर वृद्ध महिला। मासिक धर्म — 12 वर्ष की आयु में शुरू होता है। यह 50 वर्ष की आयु में बंद हो जाएगा।

यौन रहस्य, चार प्रकार की महिलाएं और तीन प्रकार के पुरुष

हालाँकि, रतिरहस्य (जिसे कोक शास्त्र के नाम से भी जाना जाता है) प्रमुख हिंदू ग्रंथों में से एक है जो एक महिला के व्यक्तित्व की सूक्ष्म विशेषताओं का पता लगाता है। यह उन्हें चार श्रेणियों में विभाजित करता है। रतिरहस्य के लेखक कोकोका के अनुसार, स्त्रियाँ चार प्रकार की होती हैं, तथा सभी स्त्रियों को उनके रूप और शारीरिक विशेषताओं के आधार पर उनमें से किसी एक में वर्गीकृत किया जा सकता है।

पद्मिनी (कमल स्त्री)

चित्रिनी (कलाकार)

शाकिनी (शंख वाली महिला)

हस्तिनी (हाथी महिला)

3 प्रकार के पुरुष

कामसूत्र में पुरुषों को उनकी शारीरिक बनावट, आकार और शक्ति के आधार पर तीन प्रकारों में वर्गीकृत किया गया है। पुरुषों को पशु के रूप में वर्णित किया गया है:

1. हाथी - इस श्रेणी के लोगों का शरीर बड़ा और मजबूत होता है। उनकी मुख्य विशेषताएं शक्ति और प्रभुत्व हैं।

2. वृषभ (बुल) - ये औसत आकार और ताकत के होते हैं। उनके गुण संयम और अनुपात में संतुलित हैं।

3. अश्व (घोड़ा) - इस वर्ग के लोगों का शरीर मध्यम आकार का तथा शरीर सुंदर होता है। यद्यपि वे दिखने में आकर्षक होते हैं, लेकिन वे अन्य समूहों की तुलना में कम शक्तिशाली होते हैं।

इस वर्गीकरण का उपयोग महिलाओं के साथ मैत्रीपूर्ण संबंध के लिए अनुकूलता निर्धारित करने और पारस्परिक संतुष्टि सुनिश्चित करने के लिए किया गया था।

प्राचीन हिन्दू धर्मग्रंथ, वेद और उपनिषद, विषयों की अविश्वसनीय रूप से व्यापक श्रृंखला को कवर करते हैं और युगों से दुनिया भर के लोगों को प्रेरणा और अंतर्दृष्टि प्रदान करते रहे हैं। 

यद्यपि रतिरहस्य मध्यकालीन भारत में लिखा गया था, फिर भी महिलाओं और स्त्रीत्व का वर्णन करते समय इसका महत्व आज भी बना हुआ है। यह महिला सौंदर्य का इतने व्यापक रूप से अध्ययन करने वाला पहला साहित्य भी है, और आज भी इसे व्यापक रूप से पढ़ा जाता है। 

कामसूत्र में महिलाओं का यह वर्गीकरण उनके रूप, शारीरिक विशेषताओं, रुचियों, चरित्र और प्रेरणाओं पर आधारित है। 

पद्मिनी या कमल महिला

भवटिकमलनेत्र नासिकाकशूद्ररन्त्र

अविवाहित दम्पति, चार पैरों वाली

, मृदुभाषी, मनोहर,

वाद्य-यंत्र-प्रेमी, 'पद्मिनी', पद्मगंधा, वह हैं जो समस्त वस्तुओं की मूर्तरूप हैं।

शारीरिक विशेषताएं: सबसे शुभ और वांछनीय महिला मानी जाती है, जो लालित्य, सुंदरता और अनुग्रह से युक्त होती है। पद्मिनी की तुलना अक्सर उनकी पवित्रता और शांत स्वभाव के कारण कमल (पद्म) से की जाती है। चाँद का सामना करो

बेहद खूबसूरत, चौड़ी और खूबसूरत आंखों वाली, और गहरी और मोहक आवाज वाली। नाक तिल के फूल जैसी दिखती है, जिसमें नीले जल लिली की पंखुड़ियों की सुंदरता शामिल है।

वह सर्वोत्तम संभव कपड़े पहनकर एक आभामंडल निर्मित करती है, उसमें ऐसा आकर्षण है जो पुरुषों को आकर्षित करता है, वह विनम्र है, तथा पुरुषों से बातचीत शुरू करना जानती है। उनमें एक स्वाभाविक आकर्षण और करिश्मा होता है जो पुरुषों को आकर्षित करता है। उनमें चुंबकीय शक्ति होती है और वे लोगों को आकर्षित करना जानते हैं। उनके चारों ओर समूह बनते हैं। पुरुष उन्हें बहुत पसंद करते हैं। वे जानते हैं कि वे क्या चाहते हैं और कैसे चाहते हैं।

वह बहुत ही सौम्य और बहादुर है। महत्वाकांक्षा और धैर्य उनके मुख्य गुण हैं। वे सुविचारित और अच्छे आचरण वाले होते हैं।

चित्रिणी या कला महिला 

आसमान नीला है, आसमान साफ़ है भारी है, कठोर है, सुंदर है, मज़बूत है, और मजबूत है।

सकलगुणविचित्र 'चित्राणि' चित्रवक्त्र ||

वे अपनी कलात्मक प्रकृति और रचनात्मकता के लिए जाने जाते हैं। चित्रिनियाँ कल्पनाशील, हंसमुख और ऊर्जावान व्यक्तित्व वाली होती हैं।

संगीत, नृत्य, चित्रकला तथा अन्य दृश्य एवं प्रदर्शन कलाओं के प्रति स्वाभाविक झुकाव रहेगा। उनकी आवाज़ मोर जैसी होती है। 

शारीरिक विशेषताएँ: मध्यम कद, न बहुत लंबा न बहुत छोटा, घने काले बाल।

पद्मिनी महिलाओं की तरह वे भी बहिर्मुखी हैं। वह जानवरों और पक्षियों से प्यार करती है। वह दिलचस्प बातचीत में शामिल हो सकती है। उसमें प्रेम करने की क्षमता और आज्ञाकारिता की आदत है।

शाकिनी या शंख स्त्रियाँ

वह लम्बी टांगों वाली, लम्बी आंखों वाली, सुन्दर और कामुक सुख के गुणों से संपन्न है। वह ईख से सुशोभित है, माला से सुशोभित है, तथा मैथुन में रूचि रखती है। वह 'शंखिनी' है।

मजबूत और साहसी चरित्र से जुड़ा हुआ। शंख को प्रायः दृढ़ निश्चयी तथा कभी-कभी आक्रामक रूप में दर्शाया जाता है, जो शक्ति और दृढ़ संकल्प का प्रतीक है।

शारीरिक विशेषताएँ: सबसे लंबा, मध्यम रंग, और हंसमुख।

हालाँकि, वह नई चीजों में भी रुचि रखती है। वे प्रभावी संचारक हैं। जो लोग शब्दों का सही उपयोग करना जानते हैं।

वे प्रेमी होते हैं और प्रेम संबंधों में भावुकता से लिप्त रहते हैं।

साकिनी महिलाएं अक्सर अपनी बुद्धिमत्ता और बुद्धि के लिए जानी जाती हैं। उनका व्यक्तित्व प्रेरणादायक और सक्रिय है। उनमें प्रबल आकर्षण और शानदार कार्य देखने को मिलेंगे। शंखिनी स्वतंत्र एवं साहसी होती हैं, तथा उनमें स्पष्ट इच्छाएं एवं उत्साह होता है।

हस्तिनी या हाथी महिला

मोटा शरीर तो मोटा है, 

हस्तिनी को 'करिणी' भी कहा जाता है। एक मजबूत और लचीले स्वभाव का प्रतिनिधित्व करता है। हाथी मजबूत, स्थिर होते हैं और अक्सर नेतृत्व और दृढ़ता से जुड़े होते हैं।

शारीरिक बनावट: मजबूत शरीर, साधारण ढंग से कपड़े पहनना, शारीरिक शक्ति का प्रबल होना, मजबूत शरीर और चौड़े कंधे।   

वे क्रूर, लालची और बेशर्म हैं। वे सबसे अधिक मेहनती महिलाओं में से हैं, जो अपने लक्ष्य के प्रति दृढ़ एवं केंद्रित हैं। ये तीव्र भावनाओं वाले लोग हैं। उसका प्रेम गहरी भावनाओं और खुशी से भरा होगा।

यद्यपि यह हजारों वर्ष पहले भारत में लिखा गया था, फिर भी इसकी प्रासंगिकता नहीं खोई है। यह दर्शाता है कि एक महिला की असली पहचान उसकी सुंदरता में नहीं, बल्कि उसके आंतरिक गुणों में है।

महिलाओं को उनकी जिज्ञासु प्रकृति और शारीरिक विशेषताओं के आधार पर चार श्रेणियों में विभाजित किया गया है - पद्मिनी, चित्रिणी, शाकिनी और हस्तिनी। इस वर्गीकरण में न केवल चेहरे की सुंदरता और शारीरिक विशेषताएं शामिल हैं, बल्कि क्रियाएं, व्यवहार, मनोदशा, दृष्टिकोण, चरित्र, पसंद, विचार, इच्छाएं, दृष्टिकोण और यौन इच्छाओं जैसे कई कारक भी शामिल हैं।

लेकिन, महिलाओं को मूलतः उनकी शारीरिक बनावट के आधार पर तीन समूहों में वर्गीकृत किया जाता है। मृगी (मादा हिरण), वडवा (मादा घोड़ा), करिणी (मादा हाथी)। महिलाओं का वर्गीकरण योनि की गहराई के आधार पर किया जाता है। 

मादा हिरण की योनि 6 अंगुल गहरी होती है। उसका सिर छोटा है, बाल घुंघराले हैं और उसकी उंगलियाँ लंबी और पतली हैं। उसकी छाती मजबूत है और पेट ड्रमस्टिक की तरह है। उसके नितम्ब चौड़े हैं और पेट छोटा है। उसके नथुने छोटे हैं, कान, गाल और गर्दन लंबी हैं, उसकी पलकें मोटी हैं और आंखें घुमक्कड़ हिरण की तरह सुंदर हैं, तथा उसके होंठ और हाथ गुलाब के समान लाल हैं। यद्यपि वह ईर्ष्यालु और जल्दी गुस्सा होने वाली है, फिर भी उसका गुस्सा जल्दी ही गायब हो जाता है। उसकी आवाज़ पतली है, तथा रीढ़ सीधी है।

मादा घोड़ी (वड़वा) की योनि 9 अंगुल गहरी होती है। उसकी भुजाएं, हाथ, कूल्हे और छाती मांसल और संरचित हैं। खड़े होने पर उसका सिर आगे की ओर झुका होता है और उसके बाल सीधे और लंबे होते हैं। उसकी आंखें नीले कमल की पंखुड़ियों के समान अस्थिर हैं, उसके दांत खुरदरे हैं, और उसके सुराही जैसे स्तन मांसल और कठोर हैं। पेट ऊपर उठ जायेगा और हाथ कमल के समान कोमल हो जायेंगे। उसकी नाभि गोल और गहरी है। उसकी चाल सुंदर है और उसके नितंब अत्यंत आकर्षक हैं। उसे खाना और सोना पसंद है।

करिणी (हत्थी) जाति की स्त्री की योनि 12 अंगुल गहरी होती है। चौड़ा माथा, गाल, कान और नाक। उसके हाथ छोटे और मांसल हैं, उसकी आवाज़ कठोर और मर्दाना है। उसके स्तन बड़े होंगे, तथा उसकी गर्दन, गाल और कान बहुत बड़े होंगे। वह लंबे समय तक संभोग करना चाहती है। एक घोड़ा आदमी उसके लिए अधिक उपयुक्त है।

सपने क्यों? स्वप्न परिणाम

सपने क्यों? स्वप्न परिणाम

सपने अवचेतन मन से आ सकते हैं। हमारी चेतन और अचेतन स्मृतियाँ, भावनाएँ और अनुभव इस पर प्रतिक्रिया कर रहे हैं। एक ही सपना जो आप बार-बार देखते हैं, वह किसी अद्भुत स्मृति, पिछले जन्म, कर्म संबंध या वर्तमान जीवन से जुड़ा हो सकता है।

विशेष रूप से बार-बार आने वाले स्वप्न, अक्सर आपके विचारों और भीतर के अनसुलझे कर्मों से जुड़े होते हैं।

सपनों के सच होने की संभावना केवल 25% होती है। यह सब अंतर्ज्ञान का खेल है.

सपनों को गंभीरता से लेने के लिए कुछ परिस्थितियाँ:

कुछ सपने दैवीय संदेश हो सकते हैं। सपनों का सावधानीपूर्वक विश्लेषण करने से व्यक्ति की आध्यात्मिकता को विकसित करने और मार्गदर्शन करने में मदद मिल सकती है।

मनोविज्ञान में, सपनों का विश्लेषण छिपे हुए भय और चिंताओं को हल करने में मदद कर सकता है।

कभी-कभी, सपने आपके व्यक्तिगत विकास से संबंधित निर्णयों या अनुभवों के बारे में संकेत दे सकते हैं।

 

कुछ सामान्य स्वप्न व्याख्याएं भी दी गई हैं।

1. उड़ना: स्वतंत्रता की इच्छा या जीवन में बाधाओं को दूर करने की इच्छा। इसका अर्थ नया दृष्टिकोण या समस्याओं पर काबू पाना भी हो सकता है।

2. गिरना: किसी स्थिति पर नियंत्रण खोना, चिंता या बेचैनी की भावना। यह असफलता या असुविधा के बारे में हो सकता है।

3. दांतों का गिरना: आमतौर पर अस्थायी तनाव, उम्र बढ़ने के डर, या पहचान और सामाजिक छवि के मुद्दों से संबंधित होता है।

4. लोगों का पीछा करना: वास्तविक जीवन की समस्या या भय से बचने का प्रयास। यह तनाव या अकेलेपन का संकेत हो सकता है।

5. जल: भावनाओं का प्रतिनिधित्व करता है। जहां शांत जल शांति और मन की स्पष्टता दर्शाता है, वहीं उथला जल भावनात्मक उथल-पुथल या भ्रम को दर्शाता है।

6. मृत्यु: हालांकि भयावह, सपनों में मृत्यु आमतौर पर परिवर्तन, समाप्ति या जीवन में बड़े बदलाव का संकेत देती है।

7. हवाई जहाज में उड़ना: एक यात्रा या परिवर्तन, शाब्दिक या लाक्षणिक रूप से। नये लक्ष्यों की ओर बढ़ने का प्रतीक।

8. सार्वजनिक रूप से नग्न दिखना: असहज, असुरक्षित महसूस करना, या दूसरों के सामने अपना असली स्वरूप प्रकट करने से डरना।

9. किसी महत्वपूर्ण घटना से बचना: जिम्मेदारियों के बारे में चिंता करना, असफलता का डर, या जीवन में किसी चीज़ के लिए तैयार न होने का एहसास होना

10. अपरिचित जगह देखना: वर्तमान स्थिति या निर्णय लेने की प्रक्रिया में असहजता

11. अमृतम, चमेली: खुशी और शांति का संकेत।

12. जलता हुआ दीपक: यह दर्शाता है कि यदि आप असफलता का सामना कर रहे हैं, तो समाधान अवश्य मिलेगा।

13. किनारे पर खड़े होना : इच्छाओं की पूर्ति।

14. चमेली जैसे फूल: खुशी, सफलता।

15. नदी में तैरना: अच्छा स्वास्थ्य, जीवन की चुनौतियों पर काबू पाना।

16. आदमी को देखें: अच्छे रिश्ते, प्यार।

17. मधुमक्खी का डंक : आर्थिक नुकसान, परिचितों से परेशानी।

18. चूहे: दुश्मनों की चालें, रिश्तों को बर्बाद करने वाले।

19. सुनने में असमर्थ होना, पंडाल, यात्रा: अनिश्चितता, नये अवसर।

सहारनपुर - एक यात्रा वृत्तांत

आज हम अपने दोस्त के घर सहारनपुर में देवबंदी के पास एक छोटे से कस्बे में आया था। हमारा स्वागत ड्राई फ्रूट्स, बेकरी आइटम्स और चाय से किया गया। यह इलाका, देवबंद नामक एक मुस्लिम शहर होने के कारण, अपने आम, गन्ना, गुड़, उड़द दाल, कागज, लकड़ी, लकड़ी के हस्तशिल्प और फर्नीचर के लिए प्रसिद्ध है।

सहारनपुर उत्तर प्रदेश के उत्तर-पश्चिमी भाग में स्थित है। इसकी सीमा उत्तर में उत्तराखंड, पूर्व में मुजफ्फरनगर जिला (उत्तर प्रदेश) और दक्षिण में हरियाणा के यमुनानगर से लगती है। यमुना, हिंडन और सोहन नदियों और गंगा नदी की कई सहायक नदियों के कारण यह जिला मुख्य रूप से कृषि प्रधान है।

यहां आने के रास्ते में आम के बागों में आमों को तोड़कर बक्सों में पैक होते हुए तथा सड़क किनारे बिक्री के लिए रखे गए लगभग 20 आमों को देखकर मैंने ब्लॉग लिखने का निर्णय लिया।

अगर आप गर्मियों में सहारनपुर से गुजरेंगे तो आपको दोनों तरफ बड़े-बड़े आम के बाग दिखेंगे। मशहूर आमों दशहरी, लंगड़ा, चौसा, रामकेला और आम्रपाली के अलावा करीब 20 अन्य किस्म के आम भी हैं। वैसे तो भारत में आम की कुल 1000 से ज़्यादा किस्में हैं , लेकिन सिर्फ़ 30-50 किस्मों की ही खेती बड़े पैमाने पर की जाती है।

कृषि-पारिस्थितिकी पर्यटन को बढ़ावा देने के लिए आम की प्रदर्शनी और महोत्सव आयोजित किए जाते हैं। इसके अलावा निर्यात भी होता है।

यहाँ के 30,000 बढ़ई केरल में कई फर्नीचर बनाने वाली कार्यशालाओं में काम करते हैं। केरल से बहुत सारा फर्नीचर यूएई को निर्यात किया जाता है। यहाँ की लकड़ियाँ (सागौन, शीशम),

हस्तशिल्प वस्तुएं भी प्रसिद्ध हैं।

यहां के गांवों में कई लोगों को बरांडा में या पेड़ों के नीचे रस्सी से बने चारपाइयों में बैठे हुक्का पीते देखा जा सकता है।

देवबंदी विचारधारा की स्थापना 1866 में हुई थी।

विश्व प्रसिद्ध दारुल उलूम देवबंद एक इस्लामी शैक्षणिक संस्थान है जो देवबंद के निकट स्थित है। इसका उद्देश्य इस्लाम की प्राचीन शिक्षाओं, हदीस, फ़िक़्ह (न्यायशास्त्र), कुरान और अरबी भाषा को पढ़ाना है। इसकी शैली हनफ़ी विचारधारा पर आधारित है और इसका उद्देश्य इस्लाम को संरक्षित और पुनर्जीवित करना है।

 

देवबंदी आंदोलन ने "देवबंदी" नामक धार्मिक इस्लामी प्राच्य विचारधारा को जन्म दिया - जिसका दुनिया भर के मुस्लिम समुदायों पर बहुत प्रभाव पड़ा है।

भारत के अलावा, पाकिस्तान, बांग्लादेश, अफगानिस्तान, दक्षिण अफ्रीका, ब्रिटेन और अमेरिका जैसे देशों में भी देवबंद आधारित मदरसे हैं।

 

भारत में मुस्लिम समुदाय विभिन्न धार्मिक और सामाजिक समूहों में विभाजित है। मुख्य रूप से, वे दो प्रमुख समूहों में विभाजित हैं: सुन्नी और शिया। भारत में, 85% सुन्नी, 12% शिया और 3% अन्य समूह हैं। 

सुन्नी संप्रदाय में, हनफ़ी,

बरेलवी, देवबंदी, और अहले हदीस/सलाफी।

शिया मुसलमान ईरान और इराक जैसे देशों की परंपराओं का पालन करते हैं। मुख्य शिया संप्रदाय इत्ना अशरी, बोहरा (दाऊदी बोहरा, सुलेमानी बोहरा) (मुख्य रूप से गुजरात और मुंबई में) और इस्माइली संप्रदाय हैं।

शेष 2-3% अहमदिया (जिन्हें अनेक इस्लामी देशों में मुसलमान के रूप में मान्यता नहीं दी गई है), महदवी (मेहदी आंदोलन), जो दक्षिण भारत के कुछ भागों में मौजूद एक छोटा संप्रदाय है, तथा सूफी हैं।

केरल में विशेष रूप से दिखाई देने वाले कुछ समूह हैं: सुन्नी (बरेलवी) एसवाईएस (समस्थ केरल सुन्नी छात्र संघ) सलाफी केरल नदवतुल मुजाहिदीन (केएनएम) जमात-ए-इस्लामी हिंद केरल चैप्टर

तब्लीगी जमात की प्रचार गतिविधियाँ, देवबंदी से संबंधित है।

प्रसिद्ध देवी शक्तिपीठ शाकुंभरी देवी मंदिर भी यहीं स्थित है।

It is a myth that a monk should not get married

Renouncing material life, losing the sense of self and trying to merge with the truth, and  completely surrendering to spirituality are all things that ascetics do, but my method and belief are different. As much as I am asked, if I am not close to a woman, my energy level tends to decrease. The relationship between a man and a woman is like the negative and positive sides of a battery, or the need.

Therefore, the fact that a monk should not marry creates imperfection. The ancient sages (a sannyasi is the lowest, after Rishi, Muni, siddhas etc.) said that whether a monk is a monk or a commoner, perfection can only be achieved when the negative and positive come together. In my opinion, even if someone who has not achieved perfection walks around saying that he is a monk, that is also a lie.

The Male represents the sun principle (solar energy) — heat, vitality, and activity.

The Female represents the moon principle (cold power) — coolness, protection, and nourishment.

Similarly, the semen produced in the male body is needed to increase spiritual strength and awaken the Kundalini power.  Can an unhealthy person with aversion really achieve Siddhi through devotion? A person without Siddhi is only a monk in name.

When you look at it that way, the absence of one person creates instability in the life and mind of another. When a woman is not around, a man's energy  can take the form of violence like an explosion when it is contained within. 

For a woman who is not close to a man, the lack of weight, security, and nourishment creates uncertainty. When closeness is lost, pride and resentment increase. This creates mental conflicts and physical discomfort.

The Adiyogi, Shiva, has married. The importance of the male-female relationship in the world is shown by the fact that the linga and the yoni are placed together in temples to represent the divine union of Shiva (masculinity) and Parvati (femininity). The water anointing is done to energize this concept of union,  to maintain the energy effect, and to impart the density and alertness of creation.

While pouring water on the Shivalinga is shown to be an integral part of the puja, it is an exhortation to preserve the stability of nature and the cycle of creation and regeneration. Therefore, it expresses the truth that the world exists when the male principle (Shiva) and the direction of the process (Shakti) work together.

In the Tantric interpretation,  only when the male power (Shiva principle) is awakened can the female Kameshwari/Kundalini power be fully developed. If there is no harmony, the Kundalini awakening will be hindered. That is why in Shiva and Parvati temples, water is poured on the linga that has entered through the vagina to show the equal importance of both in the universe. 

The relationship between a man and a woman is a mutual exchange of vital energy. This exchange is not only physical, but also mental and spiritual. The energy of one person   influences the chakras and vital channels of the other.

When a man and a woman are in a balanced relationship, the spiritual and the physical grow together. It is true that a natural balance exists when a man and a woman act as complementary forces.

Then, if you ask why there are monks who don't get married,  it's because the lifestyle of monks is different from that of ordinary people.

They do not tie the knot because it is difficult to look at a woman because they only eat to get alms,  live in peaceful temples,  study in a gurukul or immerse themselves in penance,  and stay away from worldly affairs. They also have all the hormonal functions that occur in any healthy body, so they have the desire to mate. They follow the lifestyle and everything someone tells them with their eyes closed, and do not even know the basic fact that all God needs is the love of the devotee. They think that God is like a school principal who is terribly angry and a scary person who imposes discipline on those who walk with the fear of God, and when they put restrictions on themselves in everything, they add marriage and sex to the list of things that are denied. Because I too have learned that we can achieve devotion, siddhi, and divinity through various techniques. Therefore, my beliefs and methods are different. This is just my opinion.

Shivam Shaktyā Yukto Yadi Bhavati Shaktah Prabhavitum

Na Chedevam Devo Na Khalu Kushalah Spanditum Api

(Shiva becomes capable of creating the universe only when united with Shakti.

Without her, even he has no power to move — he is inert.)

Sannyasam = renunciation + self-realization.

Sam + Nyasa means complete surrender. It only means selflessness.

Asceticism is not a way of life – it is a way of vision.

यह एक मिथक है कि एक सन्यासी को विवाह नहीं करना चाहिए।

भौतिक जीवन का त्याग करना, आत्म-बोध को खोना और सत्य के साथ विलय करने की कोशिश करना, और  पूरी तरह से आध्यात्मिकता के प्रति समर्पित होना, ये सभी चीजें हैं जो तपस्वी करते हैं, लेकिन मेरा तरीका और विश्वास अलग है। जितना भी मुझसे पूछा जाता है, अगर मैं किसी महिला के करीब नहीं हूं, तो मेरा ऊर्जा स्तर कम हो जाता है। एक पुरुष और एक महिला के बीच का रिश्ता एक बैटरी का  नेगेटिव और पॉजीटिव पक्षों की तरह है।

इसलिए, यह तथ्य कि एक साधु को विवाह नहीं करना चाहिए, अपूर्णता पैदा करता है। प्राचीन ऋषियों (ऋषि, मुनि, सिद्ध, आदि के बाद सबसे निम्न श्रेणी का व्यक्ति होता है सन्यासी) ने कहा कि चाहे साधु साधु हो या सामान्य व्यक्ति, पूर्णता तभी प्राप्त की जा सकती है जब नेगेटिव ऊर्जा और पॉजिटिव ऊर्जा एक साथ आते हैं। मेरी राय में, भले ही कोई व्यक्ति जिसने पूर्णता प्राप्त नहीं की है, वह यह कहते हुए घूमता है कि वह एक सन्यासी है, यह भी एक अधूरा वाक्य है।

पुरुष सूर्य सिद्धांत (सौर ऊर्जा) का प्रतिनिधित्व करता है - गर्मी, जीवन शक्ति और गतिविधि।

स्त्री चंद्र सिद्धांत (शीत शक्ति) का प्रतिनिधित्व करती है - शीतलता, सुरक्षा और पोषण।

इसी प्रकार पुरुष शरीर में वीर्य का निर्माण आध्यात्मिक शक्ति बढ़ाने तथा कुंडलिनी शक्ति को जागृत करने के लिए आवश्यक है।  क्या अस्वस्थ, विरक्त व्यक्ति वास्तव में भक्ति के माध्यम से सिद्धि प्राप्त कर सकता है? सिद्धिहीन व्यक्ति केवल नाम का साधु होता है।

जब आप इसे इस तरह से देखते हैं, तो एक व्यक्ति की अनुपस्थिति दूसरे के जीवन और मन में अस्थिरता पैदा करती है। जब कोई महिला आस-पास नहीं होती है, तो पुरुष की ऊर्जा  जब भीतर समाहित होती है, तो वह विस्फोट की तरह हिंसा का रूप ले सकती है। 

जो महिला किसी पुरुष के करीब नहीं होती, उसके लिए वजन, सुरक्षा और पोषण की कमी अनिश्चितता पैदा करती है। जब निकटता खो जाती है, तो गर्व और आक्रोश बढ़ जाता है। इससे मानसिक संघर्ष और शारीरिक परेशानी पैदा होती है।

आदियोगी शिव ने विवाह किया है। दुनिया में पुरुष-महिला संबंधों का महत्व इस तथ्य से पता चलता है कि शिव (पुरुषत्व) और पार्वती (स्त्रीत्व) के दिव्य मिलन को दर्शाने के लिए मंदिरों में लिंग और योनि को एक साथ रखा जाता है। जल अभिषेक इस मिलन की अवधारणा को सक्रिय करने,  ऊर्जा प्रभाव को बनाए रखने और सृष्टि की सघनता और सतर्कता प्रदान करने के लिए किया जाता है।

शिवलिंग पर जल चढ़ाना पूजा का अभिन्न अंग माना जाता है, लेकिन यह प्रकृति की स्थिरता और सृजन और पुनर्जनन के चक्र को बनाए रखने का आह्वान है। इसलिए, यह इस सत्य को व्यक्त करता है कि दुनिया का अस्तित्व तभी है जब पुरुष सिद्धांत (शिव) और प्रक्रिया की दिशा (शक्ति) एक साथ काम करते हैं।

तांत्रिक व्याख्या में,  पुरुष शक्ति (शिव तत्व) के जागृत होने पर ही स्त्री कामेश्वरी/कुंडलिनी शक्ति का पूर्ण विकास हो सकता है। यदि सामंजस्य नहीं होगा, तो कुंडलिनी जागरण में बाधा आएगी। इसीलिए शिव और पार्वती मंदिरों में योनि से प्रविष्ट लिंग पर जल चढ़ाया जाता है, ताकि ब्रह्मांड में दोनों का समान महत्व दर्शाया जा सके। 

एक पुरुष और एक महिला के बीच का रिश्ता महत्वपूर्ण ऊर्जा का एक पारस्परिक आदान-प्रदान है। यह आदान-प्रदान न केवल शारीरिक है, बल्कि मानसिक और आध्यात्मिक भी है। एक व्यक्ति की ऊर्जा   दूसरे के चक्रों और महत्वपूर्ण चैनलों को प्रभावित करती है।

जब एक पुरुष और एक महिला एक संतुलित रिश्ते में होते हैं, तो आध्यात्मिक और शारीरिक एक साथ बढ़ते हैं। यह सच है कि जब एक पुरुष और एक महिला पूरक शक्तियों के रूप में कार्य करते हैं तो एक प्राकृतिक संतुलन मौजूद होता है।

फिर, यदि आप पूछें कि कुछ भिक्षु विवाह क्यों नहीं करते, तो  इसका कारण यह है कि भिक्षुओं की जीवनशैली आम लोगों से भिन्न होती है।

वे विवाह के बंधन में इसलिए नहीं बंधते क्योंकि स्त्री की ओर देखना उनके लिए कठिन है क्योंकि वे केवल भिक्षा पाने के लिए खाते हैं,  शांतिपूर्ण मंदिरों में रहते हैं,  गुरुकुल में अध्ययन करते हैं या तपस्या में लीन रहते हैं  और सांसारिक मामलों से दूर रहते हैं। उनमें भी वे सभी हार्मोनल कार्य होते हैं जो किसी भी स्वस्थ शरीर में होते हैं, इसलिए उनमें संभोग करने की इच्छा होती है। वे जीवन शैली और किसी की बताई हर बात को आंख बंद करके मानते हैं और यह मूल तथ्य भी नहीं जानते कि भगवान को केवल भक्त के प्रेम की आवश्यकता है। मुझे लगता है कि भगवान एक स्कूल के प्रिंसिपल की तरह हैं जो बहुत क्रोधित और डरावने व्यक्ति हैं जो भगवान के डर से चलने वालों पर अनुशासन लागू करते हैं और जब वे हर चीज में खुद पर प्रतिबंध लगाते हैं, तो वे शादी और सेक्स को उन चीजों की सूची में जोड़ देते हैं जिन्हें अस्वीकार किया जाता है। क्योंकि मैंने भी सीखा है कि हम विभिन्न तकनीकों के माध्यम से भक्ति, सिद्धि और दिव्यता प्राप्त कर सकते हैं। इसलिए, मेरी मान्यताएं और तरीके अलग हैं। यह सिर्फ मेरी राय है।

शिव शक्तिशाली हैं, वे शक्तिशाली एवं सामर्थ्यवान हैं।

हे ईश्वर, मैं ही वह हूँ जिसने मुझे बुद्धि की शक्ति और विवेक की शक्ति प्रदान की है।

शिव और शक्ति के बिना ब्रह्मांड का कोई अर्थ नहीं है।

संन्यासम् = त्याग + आत्म-साक्षात्कार।

सम + न्यास का अर्थ है पूर्ण समर्पण। इसका अर्थ है निःस्वार्थता।

तपश्चर्या कोई जीवन पद्धति नहीं है - यह एक दर्शन पद्धति है।

സന്ന്യാസി കല്ല്യാണം കഴിക്കാൻ പാടില്ല എന്നത് മിഥ്യ ധാരണ ആണ്

ഭൗതികജീവിതം ഉപേക്ഷിക്കൽ, ഞാൻ എന്ന ബോധം നഷ്ടപ്പെടുത്തുകയും സത്യത്തിൽ ലയിക്കാനായി ശ്രമിക്കുകയും ചെയ്യുന്നത്, ആത്മീയതയിലേക്കുള്ള പൂർണ സമർപ്പണം ഇവയൊക്കെ ആണ് സന്ന്യാസിമാർ ചെയ്യുന്നതെങ്കിലും എൻ്റെ ഒരു രീതിയും വിശ്വാസവും ഇച്ചിരെ മാറി ആണ്. എന്നെ അപേക്ഷിച്ചിടത്തോളം എനിക്ക് സ്ത്രീയുടെ സാമിപ്യം ഇല്ലെങ്കിൽ എനർജി ലെവൽ കുറയാറുണ്ട്. ഒരു ബാറ്ററിയുടെ നെഗറ്റീവ് പോസിറ്റീവ് വശങ്ങൾ പോലെ ആണ് സ്ത്രീ പുരുഷ ബന്ധം, അല്ലെങ്കിൽ ആവശ്യകത.

അതുകൊണ്ട് തന്നെ സന്ന്യാസി വിവാഹം കഴിക്കാൻ പാടില്ല എന്നത് അപൂർണ്ണത ഉണ്ടാക്കുന്നു. പണ്ടത്തെ ഋഷികൾ (സന്ന്യാസി എന്നത് ഏറ്റവും താഴെ ആണ്, ഋഷി, മുനി, സിദ്ധർ, ഒക്കെ കഴിഞ്ഞാണ് സന്ന്യാസിയുടെ സ്ഥാനം). സന്ന്യാസി ആയാലും സാധാരണക്കാർ ആയാലും നെഗറ്റീവും പോസിറ്റവും ഒന്നിച്ചാലേ പൂർണ്ണത ആകൂ. പൂർണ്ണത നേടാത്തവൻ സന്ന്യാസി ആണെന്ന് പറഞ്ഞ് നടന്നാലും അതും ഒരഭംഗി ആണെന്നാണ് എൻ്റെ അഭിപ്രായം.

പുരുഷൻ സൂര്യതത്ത്വം (സൗരശക്തി) പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു — താപം, ചൈതന്യം, പ്രവർത്തനം.

സ്ത്രീ ചന്ദ്രതത്ത്വം (ശീതശക്തി) പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു — ശീതളത, കാവൽ, പോഷണം.

അത്പോലെ തന്നെ ആണിൻ്റെ ശരീരത്തിൽ ഉണ്ടാകുന്ന ശുക്ലം ആത്മീയ ശക്തി കൂട്ടുന്നതിനും കുണ്ഡലിനി ശക്തി ഉണർത്തുന്നതിനും ആവശ്യമുണ്ട്. വിരക്തി ഉള്ള അനാരോഗ്യവാനുമായ ഒരാൾക്ക് ശരിക്ക് ഭക്തിയിലൂടെ സിദ്ധി നേടാൻ പറ്റുമോ. സിദ്ധി ഇല്ലാത്തവൻ വെറും പേരിനൊരു ഒരു സന്ന്യാസി മാത്രമായിരിക്കും.

അങ്ങനെ നോക്കുമ്പോൾ ഒരാളുടെ അഭാവം മറ്റൊരാളുടെ ജീവിതത്തിലും മനസ്സിലും അസ്ഥിരത സൃഷ്ടിക്കുന്നു. സ്ത്രീയുടെ സാമിപ്യം ഇല്ലാത്തപ്പോൾ പുരുഷൻ്റെ ഊർജ്ജം അകത്തേക്ക് അടങ്ങിയിരിക്കുമ്പോൾ സ്ഫോടനം പോലെയുള്ള അക്രമരൂപം എടുക്കാം. 

പുരുഷൻ്റെ സാമിപ്യം ഇല്ലാത്ത സ്ത്രീക്ക് ഭാരം, സുരക്ഷ, പോഷകത്വം എന്നിവയുടെ അഭാവം അനിശ്ചിതത്വം സൃഷ്ടിക്കുന്നു. സാമീപ്യം ഇല്ലാതാകുമ്പോൾ, അഹങ്കാരവും ദുരഹവുമാണ് കൂടുന്നത്. ഇത് മാനസിക സംഘർഷങ്ങളും ശാരീരിക അസ്വസ്ഥതകളും സൃഷ്ടിക്കുന്നു.

ആദിയോഗിയായ ശിവൻ കല്ല്യാണം കഴിച്ചിട്ടുണ്ട്. സ്ത്രീ പുരുഷ ബന്ധം ലോകത്തിൽ എത്ര പ്രാധാന്യം ഉള്ളതാണ് എന്ന് കാണിക്കുന്നതാണ് ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ ലിംഗവും യോനിയും ഒരുമിച്ചു പ്രതിഷ്ഠിക്കപ്പെടുന്നത് ശിവൻ (പുരുഷത്വം) പാർവതി (സ്ത്രീത്വം) എന്ന അതിരുകളില്ലാത്ത ദ്വന്ദസിദ്ധാന്തത്തെ (divine union) പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നതിനാണ്. ജലാഭിഷേകം ചെയ്യുന്നത് ഈ യൂണിയൻ സങ്കൽപ്പത്തെ ഊർജ്ജസ്വലമാക്കാൻ, ഊർജ്ജ പ്രഭാവം നിലനിർത്താൻ, അതുപോലെ സൃഷ്ടിയുടെ സാന്ദ്രതയും ജാഗ്രതയും പകർന്നുനൽകാനുമാണ്.

ശിവലിംഗത്തിൽ ജലം ഒഴിക്കുക എന്നത് പൂജയുടെ അവിഭാജ്യ ഘടകമാണെന്ന് കാണിക്കുമ്പോൾ, പ്രകൃതിയുടെ സ്ഥിരതയും സൃഷ്ടിയുടെ പുനർജന്മചക്രവും (creation and regeneration) സംരക്ഷിക്കുന്നതിനുള്ള പ്രബോധനവുമാണ്. അതിനാൽ പുരുഷതത്ത്വവും (Shiva) പ്രക്രിയയുടെ ദിശയായ ശക്തിയും (Shakti) ഒരുമിച്ചു പ്രവർത്തിക്കുമ്പോഴാണ് ലോകം നിലനിൽക്കുന്നത് എന്ന സത്യമാണ് ഇതിലൂടെ പ്രകടിപ്പിക്കുന്നത്.

താന്ത്രിക വ്യാഖ്യാനത്തിൽ, പുരുഷന്റെ ശക്തി (ശിവതത്ത്വം) ഉണർന്നാൽ മാത്രമേ സ്ത്രീയുടെ കാമേശ്വരി/കുന്ദലിനി ശക്തി പൂർണ്ണതയിലാകൂ. സമന്വയമില്ലെങ്കിൽ കുണ്ഡലിനി ഉണർവിന് തടസ്സമാകും. അതുകൊണ്ടാണ് ശിവ പാർവതി ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ യോനിയിലൂടെ പ്രവേശിക്കപ്പെട്ട ലിംഗത്തിൽ ജലാഭിഷേകം ചെയ്യുന്നത് പ്രപഞ്ചത്തിൽ രണ്ട് പേരുടെയും തുല്യ പ്രാധാന്യം എടുത്ത് കാണിക്കുന്നതിനായിട്ടാണ്. 

പുരുഷനും സ്ത്രീയും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം പ്രാണിക ഊർജ്ജത്തിന്റെ പരസ്പര വിനിമയമാണ്. ശാരീരികമായി മാത്രമല്ല, മാനസികവും ആത്മീയവുമാണ് ഈ വിനിമയം. ഒരാളുടെ ഊർജ്ജം മറ്റൊരാളുടെ ചക്രകൾക്കും  പ്രാണവാഹിനികൾക്കും സ്വാധീനമേൽക്കുന്നു.

പുരുഷനും സ്ത്രീയും സമതുലിതമായ ബന്ധത്തിൽ ആയപ്പോൾ ആത്മീയവും ഭൗതികവും ഒരുമിച്ചു വളർച്ച നേടുന്നു. പുരുഷനും സ്ത്രീയും പരസ്പര പൂരകശക്തികളായി പ്രവർത്തിക്കുന്നത് പ്രകൃതിദത്തമായ സമതുലിതത്വമാണെന്നത് സത്യമാണ്.

പിന്നെ കല്ല്യാണം കഴിക്കാത്ത സന്ന്യാസിമാർ ഉള്ളത് എന്ത് കൊണ്ടെന്ന് ചോദിച്ചാൽ സന്ന്യാസിമാരുടെ ജീവിതശൈലി സാധാരണക്കാരിൽ നിന്ന് വിത്യസ്തമായത് കൊണ്ടാണ്.

ഭിക്ഷ കിട്ടുന്നതിന് മാത്രം ഭക്ഷണം, ശാന്തതയുള്ള ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ വാസം, ഗുരുകുലത്തിൽ പഠനം അല്ലെങ്കിൽ തപസ്സിൽ ലയിക്കൽ, ലോകകാര്യങ്ങളിൽ നിന്നും വിട്ടുനില്ക്കൽ ഒക്കെ അയത് കൊണ്ട് ഒരു സ്ത്രീയെ കൂടി നോക്കുക എന്നത് പ്രയസമുള്ളത് ആയത് കൊണ്ടാണ് കെട്ടാതെ നടക്കുന്നത്. ആരോഗ്യമുള്ള ഏത് ശരീരത്തിലും ഉണ്ടാകുന്ന എല്ലാ ഹോർമോൺ വർക്കുകളും അവരിലും ഉള്ളത് കൊണ്ട് ഇണ ചേരാൻ ഉള്ള ആഗ്രഹങ്ങൾ അവർക്കും ഉണ്ട്. ജീവിതചര്യ പിന്നെ ആരൊണ്ടോ പറഞ്ഞതൊക്കെ കണ്ണും അടച്ച് പിന്തുടരുന്നത് കൊണ്ടും, ദൈവത്തിനു ആകെ വേണ്ടത് ഭക്തൻ്റെ സ്നേഹം മാത്രമാണെന്ന് ഉള്ള അടിസ്ഥാന കാര്യം പോലും അറിയാതെ ദൈവം ഏതോ സ്കൂളിലെ പ്രിൻസിപ്പാൾ പോലെ ഭയങ്കര ദേഷ്യകാരനും അച്ചടക്കം അടിച്ച് ഏൽപ്പിക്കുന്ന പേടിപ്പിക്കുന്ന ഒരാളെന്നും എന്ന പോലെ ദൈവഭയം കൊണ്ട് നടക്കുന്നവർക്ക് എല്ലാത്തിനും സ്വയം നിയന്ത്രണങ്ങൾ വെക്കുമ്പോൾ കല്യാണവും സെക്സും ഒക്കെ നിഷേധിച്ചവയുടെ പട്ടികയിൽ ചേർത്തു എന്ന് മാത്രം എന്നാണ് ഞാൻ കരുതുന്നത്. കാരണം ഭക്തി, സിദ്ധി, ദേവത്വം ഒക്കെ നമ്മുക്ക് പല techniques വഴിയും നേടാം എന്ന് പഠിച്ചോണ്ടിരിക്കുവാണ് ഞാനും. അത് കൊണ്ട് എൻ്റെ വിശ്വാസങ്ങളും രീതികളും വേറെ ആണ്. ഇതെൻ്റെ മാത്രം അഭിപ്രായം ആണ്.

ശിവം ശക്ത്യാ യുക്തോ യദി ഭവതി ശക്തഃ പ്രഭവിതും

ന ചെയേദേവം ദേവോ ന ഖലു കുശലഃസ്പന്ദിതുമപി

ശിവനും ശക്തിയുമില്ലാതെ പ്രപഞ്ചത്തിന് അർത്ഥമില്ല.

സന്ന്യാസം = ത്യാഗം + ആത്മസാധന.

സം + ന്യാസ എന്നതിൻ്റെ അർത്ഥം സമ്പൂർണ്ണമായി വിട്ടുകൊടുക്കൽ എന്നാണ്. നിസ്വാർത്ഥത എന്ന് മാത്രമേ അർത്ഥമുള്ളൂ.

സന്യാസം ജീവിതരീതിയല്ല – ഒരു ദർശനരീതിയാണ്.

സഹാരൻപൂർ - ഒരു യാത്ര വിവരണം

ഞാൻ ഇന്ന് സഹാരൻപൂരിലെ  ദേവ്‌ബന്ധി എന്ന സ്ഥലത്തിൻ്റെ അടുത്ത് ഉള്ള ഒരു ചെറിയ പട്ടണത്തിൽ കൂട്ടുകാരൻ്റെ വീട്ടിൽ വന്നതാണ്. ഡ്രൈ ഫ്രൂട്ട്സുകളും പഴങ്ങളും ചായയും, ഹുക്കയും ഒക്കെ തന്ന് ആദ്യം സ്വീകരിച്ച് ഇരുത്തി. ഹുക്ക വലിച്ചില്ല😊. ഈ ഏരിയാ, ദേവബന്ദ് എന്ന മുസ്ലീം നഗരം  കാരണവും മാമ്പഴം, കരിമ്പ്, ശർക്കര, ഉഴുന്ന്, പേപ്പർ, തടികൾ, വുഡൻ ഹാൻഡിക്രാഫ്റ്റ്സ്, ഫർണിച്ചറുകൾ മൂലം പ്രസിദ്ധമാണ്.

സഹാരൻപൂർ ഉത്തർപ്രദേശിന്റെ വടക്കുപടിഞ്ഞാറെ മുകളിലായി സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നു. വടക്ക് ഉത്തരാഖണ്ഡ്, കിഴക്ക് മുജഫർനഗർ ജില്ല (ഉത്തർപ്രദേശ്), പിന്നെ അടുത്ത് തന്നെ ഹരിയാനയിലെ യമുനാനഗർ ആണ്. യമുന, ഹിന്ദൻ, സോഹൻ നദികളും, ഗാംഗ നദിയിൽ നിന്ന് വരുന്ന അനവധി തോടുകളും കാരണം കൃഷി പ്രധാന ജില്ലയാണ്.

ഇങ്ങോട്ട് വരുന്ന വഴിക്ക് മാമ്പഴ തോട്ടങ്ങളിൽ മാമ്പഴം പറിച്ച് ബോക്സുകളിൽ ആക്കുന്നതും, വഴിയോരങ്ങളിൽ 20 ഓളം മാമ്പഴ ഐറ്റംസ് വിൽക്കാൻ വച്ചിരിക്കുന്നത് കണ്ടാണ് ബ്ലോഗ് എഴുതാം എന്ന് തീരുമാനിച്ചത്.

വേനൽക്കാലത്ത് സഹാറൻപൂരിലൂടെ യാത്ര ചെയ്താൽ ഇരുവശത്തും വലിയ മാമ്പഴ തോട്ടങ്ങൾ കാണാം. ദശെറി (Dussehri), ലംഗ്ഡ (Langra), ചൗസ (Chausa), റാംകേള (Ramkela), അമ്രപാലി (Amrapali) എന്നീ ഫേമസ് മാമ്പഴങ്ങൾ കൂടാതെ വേറെ 20 ഓളം ഐറ്റംസ് ഉണ്ട്. ഇന്ത്യയിൽ മൊത്തം 1000-ത്തിലധികം മാമ്പഴ ഇനങ്ങളുണ്ടെങ്കിലും ഇതിൽ 30-50 ഇനങ്ങൾ മാത്രമാണ് വ്യാപകമായി കൃഷി ചെയ്യപ്പെടുന്നത്.

മാമ്പഴ പ്രദർശനങ്ങളും ഉത്സവങ്ങളും കൃഷിപരിസ്ഥിതി ടൂറിസത്തെ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കാൻ നടത്താറുണ്ട്. പിന്നെ എക്സ്പോർട്ടും ഉണ്ട്.

ഇവിടുന്നുള്ള 30000 carpenters കേരളത്തിൽ പല ഫർണിച്ചർ ഉണ്ടാക്കുന്ന തൊഴിൽ ശാലകളിൽ ജോലി ചെയ്യുന്നുണ്ട്. ഇവിടുന്നും കേരളത്തിൽ നിന്നും ധാരാളം ഫർണിച്ചറുകൾ യുഎഇലേക്ക് കയറ്റുമതി ചെയ്യുന്നുണ്ട്. ഇവിടുത്തെ തടികളും (തേക്ക്, റോസ്‌വുഡ്),

ഹാൻഡിക്രാഫ്റ്റ് ഐറ്റംസും പ്രസിദ്ധമാണ്.

ഇവിടുത്തെ ഗ്രാമങ്ങളിൽ ഒട്ടുമിക്ക ആളുകളും വരാന്തയിലും, മരത്തിൻ്റെ കീഴിൽ കയർ കെട്ടി ഉണ്ടാക്കിയ കട്ടിലുകളിൽ ഇരുന്ന് ഹുക്ക വലിക്കുന്നത് കാണാം.

1866ൽ സ്ഥാപിതമായ ദേവബന്ദി ചിന്താഗതിയുടെ

ലോകപ്രസിദ്ധമായ ദാരുൽ ഉലൂം ദേവ്ബന്ദ് എന്ന ഇസ്ലാമിക് വിദ്യാഭ്യാസ കേന്ദ്രം അടുത്തുള്ള ദേവ്ബന്ദിൽ സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു. ലക്ഷ്യം, ഇസ്ലാമിന്റെ പുരാതന പാഠപ്രനളിയും ഹദീസ്, ഫിഖ് (നീതിശാസ്ത്രം), ഖുര്‍ആന്‍, അറബി ഭാഷ എന്നിവ പഠിപ്പിക്കുക എന്നതായിരുന്നു. ഇവരുടെ ശൈലി ഹനഫി മസ്ലക് അടിസ്ഥാനമാക്കി, ഇസ്ലാമിന്റെ സംരക്ഷണവും നവോത്ഥാനവുമാണ്.

 

ദേവബന്ദി മൂവ്മെൻ്റിൽ നിന്നാണ് "ദേവബന്ദി" എന്ന മതപരമായ ഇസ്ലാമിക പൗരസ്ത്യ വിദ്യാശാഖ രൂപപ്പെട്ടു തുടങ്ങുന്നത് — ലോകമാകെയുള്ള മുസ്ലിം സമൂഹത്തിൽ അതിന്റെ വലിയ സ്വാധീനം ഉണ്ട്.

ഇന്ത്യക്ക് പുറമെ, പാകിസ്ഥാൻ, ബംഗ്ലാദേശ്, ആഫ്ഘാനിസ്ഥാൻ, ദക്ഷിണാഫ്രിക്ക, UK, USA, തുടങ്ങിയ രാജ്യങ്ങളിൽ ദേവബന്ദ് അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള മദ്രസകൾ ഉണ്ട്.

 

ഇന്ത്യയിൽ മുസ്ലിം സമൂഹം വിവിധ മതപരവും സാമൂഹ്യപരവുമായ വിഭാഗങ്ങളായി വിഭജിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. പ്രധാനമായി, ഇവരെ സുന്നിയും ഷിയയുമെന്നായി രണ്ടു വലിയ വിഭാഗങ്ങളായി തിരിച്ചിരിക്കുന്നു. ഇന്ത്യയിൽ 85% സുന്നികളും, 12% സിയകളും 3% മറ്റ് വിഭാഗങ്ങളും ഉണ്ട്. 

സുന്നി വിഭാഗത്തിൽ ഹനഫി (Hanafi),

ബരേലവി (Barelvi), ദിയോബന്ദി (Deobandi), അഹ്ലെ ഹദീസ് / സലഫി എന്നിവയാണ്.

ഷിയ മുസ്ലിംകൾ ഇറാൻ, ഇറാഖ് പോലുള്ള രാജ്യങ്ങളിലെ പാരമ്പര്യത്തെ പിന്തുടരുന്നു. ഷിയയിലെ പ്രധാന വിഭാഗങ്ങൾ ഇഥ്‌നാ അശറി, ബൊഹ്റാ (Dawoodi Bohra, Sulaymani Bohra) (പ്രധാനമായും ഗുജറാത്തിലും മുംബൈയിലും), ഇസ്മാഈലി വിഭാഗം.

മറ്റു 2-3% വിഭാഗങ്ങൾ അഹ്മദിയ്യ (പല ഇസ്ലാമിക രാഷ്ട്രങ്ങളിലും ഇവരെ മുസ്ലിം ആയി അംഗീകരിക്കുന്നില്ല) മഹ്ദവി (Mehdi Movement) ദക്ഷിണ ഇന്ത്യയിൽ ചിലയിടത്ത് നിലനിൽക്കുന്ന ചെറിയ വിഭാഗം, സൂഫികൾ എന്നിവയുമാണ്.

കേരളത്തിൽ പ്രത്യേകമായി കാണുന്ന ചില വിഭാഗങ്ങൾ: സുന്നി (ബരേലവി) SYS (Samastha Kerala Sunni Students Federation) സലഫി Kerala Nadvathul Mujahideen (KNM) ജമാഅത്ത് ഇസ്ലാമി Jamaat-e-Islami Hind Kerala Chapter

തബ്ലീഗ് ജമാഅത്ത് പ്രബോധന പ്രവൃത്തികൾ, ദിയോബന്ദി ബന്ധമുള്ളത്.

അതുപോലെ ശാക്തോപാസന കേന്ദ്രമായ ശാകുംഭരി ദേവി ക്ഷേത്രം ഇവിടെയാണ്.

Obsession vs Possessiveness

The reason why not everyone is ready to get close to someone right away is the fear that love will turn into pain.

That’s why many loves often die without ever being expressed, and grow cold before they even get a chance to warm up. But those who take risks are also the ones who become good at love. Those who have been broken more than once are the ones capable of loving deeply.

Even when we like someone, we start thinking in our minds, “This person will leave too… and then I’ll be devastated.” That is overthinking.

Once something is completely destroyed, the explosion of it lingers in the mind. The mind becomes afraid to move in that direction again.

“I won’t love anyone anymore” is a defense mechanism. But behind it lies a deep desire – “I wish someone would love me completely.”

Obsession is a truth many people carry in their minds, though few openly admit it. Being obsessed with someone – constantly thinking about them, building a fantasy world with them at the center, and seeing only them – makes it incredibly hard to let go once the bond deepens.

A large part of our emotional energy is invested in that person. So when they leave, we experience a painful vacuum. Moving on from that is like fighting an internal battle.

Like idealization, we often don’t see the person as they truly are, but as the perfect image we’ve created in our minds. We believe they are flawless, and we cannot live without them.

Our minds get attached and begin to associate that person with happiness, hope, and excitement. In a way, it becomes a mental addiction – very hard to break.

The fear of isolation, and the thought “No one will ever love me like this again” can keep us from opening ourselves to future relationships.

When self-worth is tied to someone else’s love, their absence shatters the belief: “I am lovable. I am enough.”

Obsession is a state of excessive thinking about someone or something, an intense desire to possess them, and a need to control their behavior.

Symptoms of possessiveness include:

• Constantly checking their social media
• Thinking about them day and night
• Being suspicious about who they talk to and where they go
• Feeling anxious if they don’t respond
• Wanting them to avoid others
• Feeling insecure and fearing abandonment
• Trying to control their choices

When there’s no communication for a while, you may feel restless, anxious, and afraid the relationship will end.

Statements like “I think about her day and night” or “She talks to other men – that’s not okay” can start taking over the mind, leading to emotional suffocation.

In such a relationship, both partners begin to feel trapped. Anxiety, mistrust, and emotional tension rise.

Obsession, if left unchecked, often turns into possessiveness.

• Obsession is like a candle burning at both ends – it melts quickly.
• Possessiveness is like a tangled rope around your wrist – it chokes both people.

Saying things like “I think about him all the time, and he should not talk to anyone else” only pushes the relationship toward breakdown.

Love is not obsession, nor is it possession.

Real love is freedom built on deep, meaningful connection.

---

What can be done?

🔹 Awareness – Simply recognizing your obsession is a huge first step.

🔹 Emotional detox – Reduce exposure: photos, chats, songs, and other triggers.

🔹 Creative replacement – Channel your mind into healthy activities like dance, music, travel, or yoga.

🔹 Talk to someone – A trusted friend or therapist can help you unburden your heart.

🔹 Journal – Write down your feelings daily. It clears emotional clutter and brings insight.

---

Remember:

Losing someone is not always a loss.
Winning yourself back before losing yourself to someone else – that’s a true victory.

Let your mind, once trapped by one person, find the space to open new doors.

Your heart can love again – but first, you must start loving yourself.

---

Practical mindset shifts:

• If you feel obsessed – build self-awareness and focus on developing independence.

• If there’s possessiveness – work on self-confidence and build trust through open communication.